در منطقه آذربایجان آغاز سال و آمدن بهار را با ۴ چهارشنبه به نام‌هایی «نوروز بایرامی (عید نوروز)، ایل بایرامی (عید سال) و جناب امیر بایرامی (عید جناب امیر)» یاد می‌کنند.
چهارشنبه سوری و آیین های مهم منطقه آذربایجان
به گزارش دیدشهر، آیین‌های نوروز و رسم‌های آن در سال‌های نه‌چندان دور با آمدن پیک‌های نوروزی آغاز می‌شد و مردم با دیدن سفیران مذکور خود را برای برپاداشتن رسم‌ها آماده می‌کردند.
تکم چی سفیران نوروز آذربایجان
سفیران نوروز با خواندن اشعار و رساندن پیام نوروزی خود، هدایای از مردم دریافت می‌کردند و نقل، نبات، خشکبار و لباس گرفته و قبل از تحویل سال به خانه و کاشانه خود برمی‌گشتند.
در این مورد بخوانید:
«تکم چی» پیام آوران نوروز و بهار
در همه نقاط آذربایجان، اسفندماه را «بایرام آیی (ماه عید)» می‌نامند.
در این ماه چهارشنبه‌ها، هرکدام برای خود نامی دارند و هر یک از آن‌ها منتسب به یکی از عناصر چهارگانه یعنی خاک، باد، آب‌وآتش است.
با توجه به اینکه از زمان‌های قدیم، انسان‌ها بر این باور بودند که چهار عنصر آب، آتش، باد و خاک است که باعث بیداری طبیعت می‌شوند. مردم آذربایجان نیز چهار هفته قبل از عید نوروز و به مناسبت همین چهار عنصر، در روزهای چهارشنبه، مراسم ویژه‌ای برگزار می‌کردند که به ترتیب «یئل چرشنبه‌سی، توپراق چرشنبه سی، سو چرشنبه سی و اود چرشنبه‌سی» نام داشتند.
۱-یئل چرشنبه‌سی (چهارشنبه باد)
نیاکان ما سومین هفته از ماه آخر زمستان را «یئل چرشنبه‌سی، (چهارشنبه باد)» نام‌گذاری کرده‌اند، چون در این هفته باد با آمدن خود به زمین و طبیعت زندگی و نوید بیداری می‌دهد.
مردم بر این باورند که باد با آمدنش آب و آتش را به حرکت وا می‌دارد و باعث بیداری طبیعت می‌شود.
در مورد باد، در فرهنگ آذربایجان، افسانه‌ها، نغمه‌ها و داستان‌های زیادی گفته‌شده است.
بنا بر اعتقاد آن‌ها، باد (یئل) یکی از خدایان قدرتمند است و اعتقاد به قدرت و تقدس باد نیز در ادبیات شفاهی مردم آذربایجان وجود دارد، مثلاً آن‌ها معتقدند «باد برده» برنمی‌گردد یا روز چهارشنبه‌سوری حاجات خود را به باد بسپار، باد حاجتت را برآورده می‌کند.
به این چهارشنبه «کولک اویادان چرشنبه» و یا «کولک چرشنبه» نیز گفته می‌شود.
۲- تورپاق چرشنبه‌سی، (چهارشنبه خاک)
سومین چهارشنبه فصل زمستان نیز تحت عنوان «تورپاق چرشنبه‌سی، (چهارشنبه خاک)» نام نهاده شده است که طبیعت با جذب گرما و حرارت بیدار می‌شود.
این روز در نزد مردم بانام‌های «ایلین سون چرشنبه‌سی، آخیر چرشنبه»و «ایل آخیر چرشنبه»چهارشنبه آخر سال مشهور است.
در نزد انسان‌ها به دلیل از خاک بودن خود انسان «تورپاق، (خاک)» از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مردم آذربایجان بر این باورند که بعد از چهارشنبه خاک، بیداری وزندگی دوباره آغاز می‌شود و خاک جان تازه‌ای پیدا می‌کند.
۳- سو چرشنبه‌سی (چهارشنبه آب)
سومین چهارشنبه آخر سال را در فرهنگ آذربایجان «سو چرشنبه‌سی» می‌گویند.
در «سو چرشنبه‌سی (چهارشنبه آب)»، آب‌ها نو می‌شوند و دوباره به رودخانه‌ها و کانال‌های طبیعی برمی‌گردند و در حوزه‌های آبی حیات به طبیعت بازمی‌گردد.
در این روز قبل از طلوع آفتاب مردم به کنار رودخانه‌ها و محل‌های آبی رفته و دست و صورت خود را می‌شویند و به طرف همدیگر آب می‌پاشند و از روی آب می‌پرند تا سعادت و خوشبختی در سال جدید نیز نصیبشان شود و مشکلات و رنج و عذابشان را به آب نو بدهند.
در این مورد بخوانید:
نو اوستی آیینی برای برآوردن حاجت ها و دور کردن پلیدی ها
در باورهای مردم آذربایجان در مورد آب این گفته‌ها آمده است:
سفره‌ی سو داغیلماسی آیدینلیق‌دیر: (اگر در سفره آب ریخته شود، نشان از برکت و روشنی است)
سو ایچه‌ن آدامی ایلان چالماز (کسی که آب می‌نوشد را مار نیش نمی‌زند)
در بخش ضرب‌المثل‌هایی در مورد آب نیز آمده است:
سو اولان یئرده، دیریلیک اولار: (جایی که آب وجود دارد در آن زندگی وجود خواهد داشت)
۴- اود چرشنبه‌سی (چهارشنبه آتش)
چهارمین هفته را گذشتگان ما با عنوان «اود چرشنبه‌سی» (چهارشنبه آتش) نام‌گذاری کرده‌اند که مظهر حرارت، نور و روشنایی است.
این چهارشنبه از باورهای انسان‌های گذشته به خورشید و آتش به وجود آمده است.
در این روز مردم با روشن کردن آتش از روی آن می‌پرند و بدی‌های درونشان را در آتش می‌سوزانند تا با دلی صاف و تمیز به استقبال بیداری طبیعت بروند.
در این مورد بخوانید:
رسم چهارشنبه سوری (آخیر چرشنبه)
موقع پریدن از روی آتش این جملات نیز گفته می‌شود:
آغیرلیغیم بیغیرلیغیم بوردا قالاسان
دیش آغریم، باش آغریم بوردا قالاسان
آتیل باتیل چرشنبه
بختیم آچیل چرشنبه
تمام بدی‌ها و مریضی‌هایم در این آتش بماند و بخت و شانس من نیز گشایش یابد.
یا می گفتند:
«دیش آغریم، باش آغریم، قادامی، بلامی، هامیسی توکولسون بو اودا» یعنی «دندان دردم، سردردم، قضا و بلا و درد و بلایم همه‌شان در این آتش از بین برود».
همچنین در روستاها خاکستر آتش را نگه می‌دارند و داخل بذر بهاره می‌ریزند و معتقدند خاکستر چهارشنبه کشت بهاره را برکت می‌بخشد.
در این باره بخوانید:
«بایرام سوفراسی» زینت بخش نوروز آذربایجان