مسجد عتیق از آثار شاخص هنر و معماری دوره پیش و پس از اسلام است که استواری حیرت‌آور این بنای تاریخی بعد از هزار و ۵۰۰ سال گواه قدمت و حیات تمدن‌های کهن در اردبیل است.
به گزارش دیدشهر، حمعه مسجد نام یکی از مهمترین آثار باستانی شهر اردبیل است مسجدی که قدمت تاریخی آن موجب شد تا تمدن‌های معاصر اسم عتیق یا کهن را در نامگذاری آن دخیل کنند.
قسمت های بی نظیر جمعه مسجد اردبیل
این مسجد قدیمی اما از جمله بناهای با قدمت تاریخی مربوط به دوره سلجوقی است.
جمعه مسجد در دوره‌های سلجوقی و ایلخانی بسیار عظیم‌تر و وسیع‌تر از بنای مکعبی فعلی بوده و بنای سرپای موجود صرفا گنبدخانه و ایوان مسجد بزرگ را تشکیل می‌داده است.
ساختمان قبلی مسجد که مربوط به آتشکده بوده، شامل حیات، ایوان و طاق باشکوهی بوده است که در حمله مغول در سال ۶۲۰ هجری قمری از بین رفته است.
این مسجد آخرین بار در دوران ایلخانی مورد مرمت قرار گرفته است.
در این باره بیشتر بخوانید:
استواری ۱۵۰۰ ساله هنر ایرانی در قدیمی ترین مسجد اردبیل
گنج مدفون در جمعه مسجد اردبیل
ساختمان اصلی جمعه مسجد اردبیل، در حال حاضر از بین رفته است و آنچه که از بنای مسجد باقی مانده، صرفا گنبدخانه و ایوان مسجد بزرگ را تشکیل داده استو
جمعه مسجد اردبیل که سازه اصلی آن آجر است از سه بخش تشکیل شده است.
اولین قسمت بنا پایه مناره‌ای است که در فاصله اندکی از مسجد به چشم می‌خورد.
این مناره شیوه معماری سلجوقی دارد و از دو قسمت پایه هشت ضلعی و بدنه استوانه‌ای به قطر پنج متر تشکیل شده است.
در بدنه مناره، دو سنگ نبشته باقی مانده که عبارت است از فرمان “اوزون حسن آق قویونلو” و کتیبه‌ای که تاریخ ۸۷۸ هجری دارد و در سازمان میراث حفاظت می‌شود.
دومین قسمت اصلی بنا، مسجد تیر پوش است به ابعاد ۸٫۹ × ۵٫۱۲ متر که روی نه ستون چوبی قرار گرفته و ستون‌ها هم بر پایه‌های سنگی غیرمنتظم استوار شده‌اند.
در ورودی چوبی تکه کوب شده، میخ‌های آهنی برجسته‌ای دارد و بالای یک لنگه آن نوشته‌ای کنده‌کاری شده است.
سومین قسمت بنا، مسجد قدیم است که بنایی مرکب از چهار تاق و گنبد است.
تمام بنا آجری و به مقدار خیلی کم در تزئینات آن کاشی به کار رفته و بسیاری از نما تقریبا از بین رفته و تنها مقداری از آن باقی مانده است.
در ورودی چوبی تکه کوب شده، میخ‌های آهنی برجسته‌ای دارد و بالای یک لنگه آن نوشته‌ای کنده‌کاری شده است.
بنای اصلی مسجد که هم‌اکنون محوطه مکعبی آن سرپا است، در دوره آبادانی دارای گنبدی بوده که گریو گنبد آن ترکیب های متعدد منشوری بسیار زیبایی داشته است.
محوطه اصلی و مربع شکل مسجد در قسمت غربی و شرقی دارای طا‌ق‌نماهای متعدد است که در هر بدنه، تعداد آن‌ها سه دهنه است. در میان هر یک از طاق‌نماها راهروهای باریکی به صورت معبر به قسمت‌های مختلف مسجد از جمله به نمازخانه و شبستان بزرگ راه پیدا می‌کند.
ایوان مجاور گنبدخانه هم‌اکنون به صورت مسجدی دایر، مورد استفاده اهالی محل است.
به نظر می‌رسد آنچه سبب از بین رفتن بیشتر مسجد شد وقوع زلزله در این محل بوده است.
جمعه مسجد بنای شاخص تاریخی اردبیل
با توجه به مطالعات کارشناسان و مطالعات پلان آن میتوان گفت جمعه مسجد اولین مسجد اردبیل است و یکی از بناهای شاخص تاریخی محسوب می‌شود.
یکی از شاخص های مهمی که در ساخت این مسجد وجود دارد شکل‌گیری و نقشه مسجد جمعه اردبیل است که بر خلاف مساجد دوره سلجوقی که اغلب به صورت چهار ایوانی بنا شده به این شکل ساخته شده است و این نقطه این مسجد را از بسیاری از مسجدهای دیگر متمایز کرده است.
تاریخ مسجد جامع اردبیل
کاوشهای باستان شناسی که برای شناخت مختصات تاریخی بنا از سال ۱۳۶۷ توسط سازمان میراث فرهنگی شروع شده، پس از خاکبرداری از لایه های خاک و برچیدن قبرهای متاخر، سرستون های آجری و قسمتی از دیوار شبستان مسجد عتیق را که متعلق به دوره ایلخانی بوده از خاک بیرون آورد که تاریخ روشن مسجد و چگونگی الحاقات و تکامل آنرا طی ادوار مختلف تا حدی مشخص کرد.
همچنین قبوری کشف شده که به جای سنگ لحد، از کوزه‌های سفالی استفاده می‌شد و ابعاد قابل توجهی از تاریخ باستانی اردبیل را گواهی می‌دهد.
سفال‌هایی هم از اطراف مسجد به دست آمد که مربوط به قرن چهارم هجری بودند، این سفال‌ها در زیر دیوار سنگی شبستانی که مربوط به قرن نهم هجری بود کشف شده است.
مسجد جمعه اردبیل که تحت شماره ۲۴۸ در تاریخ ۲۸ خرداد سال ۱۳۱۵ جزو آثار ملی به ثبت رسیده است.
به منظور بررسی آثار این بنای تاریخی، کاوشهای باستان‌شناسی آغاز شده و آثاری از جمله سازه‌های خشتی و کوره شناسایی شد.
گزارش: ونوس بهنود