به گزارش دیدشهر؛ شاهسون ها یکی از بزرگ ترین دام داران و کشاورزان ناحیه آذربایجان شرقی و اردبیل هستند.

زندگی آن ها تا حدود زیادی به دام وابسته است و وجود فرآورده های دامی سبب شده است که صنایع دستی در میان این ایل اهمیت زیادی داشته باشد.

استان اردبیل ظرفیت بسیاری در زمینه صنایع دستی دارد، چنانکه اصلاندوز و عنبران به عنوان شهر‌های ملی وَرنی‌بافی و گلیم‌بافی به ثبت رسیده است.

صنایع دستی عشایر بیشتر از پشم ساخته می‌شود. از جمله مهمترین صنایع دستی جامعه عشایری می توان به محصولات دست بافی چون قالی، قالیچه، گلیم، زیلو، ورنی، جاجیم، خورجین، توبره، چوقا، لباس‌های سنتی، کلاه، دستکش، جوراب پشم نقشدار، گیوه و پاپوش، پلاس و … اشاره کرد. همچنین طناب‌هایی با طرح و نقش‌های مختلف است که گردشگران آن را عموما برای سوغات تهیه می‌کنند.انواع گلیم، جاجیم، خورجین و جل اسب ازمهم ترین صنایع دستی عشایر شاهسون به شمار می آید.

بافندگی عشایر سبلان

از صنایع دستی اختصاصی منطقه، بافت پلاز، جاجیم، ورنی،قالی و قالیچه،گلیم، زیلو، خورجین، چوقا یا برک، کلاه، دستکش، جوراب، پاپوش، مفرش، نمک دان و… کناره و فرشهای کوچک می­باشد که در کنار چادرها بصورت هانا بر پا می­ کنند. اکثرا زنان منطقه ضمن کارهای روزانه و پخت و پز به بافتن صنایع دستی مشغول می ­شود.

جاجیم

جاجیم محصول دیگری ست که مردم روستا‌ها و شهرستان‌های استان اردبیل در سطح گسترده آن را تولید می‌کنند و می‌توان گفت که روستا‌های خلخال یکی از عمده‌ترین مراکز تولید کننده جاجیم در اردبیل هستند.

جاجیم‌های نقاط مختلف این استان با توجه به نقوش و رنگ‌های به کار رفته در آن‌ها و ضخامت یا ظرافت نخ و پشم این جاجیم‌ها، از یکدیگر متمایز می‌شوند. نقوشی که بیشتر مورد استفاده جاجیم بافان اردبیلی قرار می‌گیرند، گوشواره، گل، نگین انگشتر، بادامی و… هستند که روی کیف، سجاده، زیرانداز، پادری، کرسی و پشتی‌ها می‌نشینند تا رنگ و رویی زیبا و سنتی به آن‌ها ببخشند.

فرماش

از صنایع دستی اختصاصی ساکنین منطقه فرماش است

فرماش که به هیبه هم شهرت دارد نوعی صنایع دستی روستایی و عشایری است که در منازل روستایی برای نگه داری رخت خواب و لوازم خواب از آن استفاده می شود و در کوچ ایلات و عشایر نیز مفرش وسیله بسیار مناسبی برای حمل وسایل مختلف به شمار می‌آید.

فرماش به شکل مکعب مستطیل است و در اندازه‌های مختلف به هم دوخته می ‌شود و نقش و نگارهای زیبا و دل‌انگیزی دارد.

اندازه آن حدود یک الی دو متر طول و حدود ۶۰ الی ۸۰ سانتیمتر عرض دارند.

فرماش در حقیقت به صورت یک صندوق روباز و بسته مخصوص رختخواب و محل قایم کردن اشیا پر قیمت مانند تفنگ، اسلحه سرد، طلا و پول می­ باشد.

پلاز

نوعی صنایع دستی دست بافت است که زنان عشایری در موقع فراغت در محل سکونت بخصوص در فصول مساعد آن را با دست و سایر وسایل مورد نیاز بافتنی و به صورت فرش یا لحاف از آن استفاده می‌کنند.

پلاز نوعی زیرانداز شبیه به گلیم است که بافت درشت‌تری دارد و برای تهیه آن در بیشتر موارد از نخ پنبه یا پشم استفاده می‌شود.

پلاز جنسی از پشم دارند و رطوبت زمین را به خود جذب نمی‌کنند، به همین دلیل عشایر برای پوشاندن کف چادر‌های شان معمولا از پلاس استفاده می‌کنند. این کف پوش به خاطر مواد اولیه ارزان و روش تهیه نسبتا آسانش، از قیمت پایینی برخوردار است.

نمد

یکی دیگر از بافت­های محلی عشایر منطقه است که مردان عشایر آن را با کوبیدن پا از پشم گوسفند و شتر به ترتیب ذیل درست می‌کنند.

پس از آن که زنان عشایر پشم­ها را خوب شکستند و تمیز کردند آنرا لای پلاز پهن کرده و به صورت لوله می­پیچند و با طنابی محکم می‌بندند پس از آن چند نفر از جوانان یا مردان عشایری با پا اینقدر می‌کوبند که آن پشم­ها پیچیده شده و بصورت نمد (موکت کنونی) کوبیده شده و قابل استفاده و غیر قابل نفوذ درآید.

گلیم

یکی از مناطق اصلی بافت گلیم در ایران، استان اردبیل است که آوازه آن از مرز‌های ایران هم فراتر رفته و طرفداران زیادی دارد. قطب تولید این گلیم در شهر‌های عنبران، مغان و روستا‌های اطراف آنهاست که از میان آن‌ها گلیم عنبران شهرت بسیاری دارد.

گلیم در اردبیل بیشتر با رنگ‌های شاد بافته می‌شود و حاصل طرح‌های ذهنی زنان هنرمند و بافنده است.

در کنار این طرح‌ها، نقش‌هایی مثل سماور، سینی، اژدها، خرچنگ، گردونه مهر (چلیپایی یا صلیبی) نیز در حاشیه گلیم‌ها به وفور دیده می‌شود. سجاده، خورجین، کیسه و کیف، زیرانداز و… از جمله محصولاتی هستند که با گلیم تهیه می‌شوند.

ورنی یا سوماک

این نوع گلیم‌ها بدون طرح و نقشه قبلی و تنها الهام گرفته از طبیعت اطراف بافته می‌شوند و هنر دست زنان عشایر هستند.

محبوب‌ترین نوع ورنی در قالب خورجین برای چهارپایان، رختخواب پیچ و یا زیرانداز در دار‌های عمودی بافته می‌شود. طرح‌های به کار رفته در ورنی‌ها نیز بیشتر شامل گوزن، آهو، گرگ، سگ گله، بوقلمون، مرغ و خروس، شغال، روباره، پرندگان محلی و …. هستند.

مهم ترین بافته شاهسون ها گلیم های سوزن دوزی و ظریف معروف به سوماک است که درزبان محلی آن را ورنی بافی می گویند.

ورنی بافی مهم ترین و زیباترین صنایع دستی ایل شاهسون است که طرح های پیچیده آن را با دستگاه های عمودی یا افقی به صورت تکه های دراز و باریک به طول ۳ متر می بافند و سطح آن ها را با نقش های پیچیده، سوزن دوزی می کنند.

ورنی که گاه به آن گلیم سوزنی نیز گفته می‌شود، نه تنها یکی از گلیم‌های معروف اردبیل بلکه یکی از شاخص­ترین “سوماک”­های ایران است. این نوع زیرانداز در آثار پژوهشگران خارجی به نام “سوماک” معروف است و منسوب به شهر “شاماخی” در قفقاز است، ضمنا در میان عشایر جمهوری­های آذربایجان و ترکیه نیز ورنی با نقش­هایی کم و بیش شبیه ورنی اردبیل و به همین نام شهرت دارد.

تفاوتی که در بافت گلیم و “ورنی” وجود دارد این است که در گلیم، بافت به صورت گره­های منقطع و نقوش آن توسط پود شکل می­گیرد و تار بوسیله پود کاملا پوشیده می­شود، در حالیکه در بافت ورنی ایجاد طرح و نقوش بر سطح آن توسط پود گذاری اضافی حاصل می­شود و تار و پود هر دو پوشیده است. پود اضافی، که پود اصلی خوانده می­شود، مانند پود گلیم به صورت ساده از بین تارها عبور نمی­کند، بلکه به دور تار حرکت پیچشی و غیره منقطع دارد. متداول­ترین مصارف ورنی شامل خورجین، مفرش (رختخواب پیچ و تاب فرمش) و زیر اندازهایی می­شود. بافندگان ورنی از نقش­هایی چون گوزن، آهو، گرگ، سگ گله، بوقلمون، مرغ و خروس، شغال، روباه، پرندگان محلی و … به گونه­های بسیار زیبا و به صورت هندسی استفاده می‌کنند.

جامتائی

بصورت کیف دستی زنانه امروزی است که از تکه­های فرش و جاجیم بافته می­شود و اکثرا مسافرت­ها و یا چوپان­ها و گاو چران­ها در موقع کار خرد و خوراک خود را در مواقع روز بداخل آن می­گذاشتند و به کار سفر می­ پرداختند.

البته جامتائی معمولا از فرش مرغوب و ریز با فت و با نقش گل و بوته ­های رنگین و الوان بافته می­شود که زیبایی خاص به این کار هنری می­ بخشد.

قوولوق

به صورت کیف پول بافته یا دوخته می­شود و از ظرافت خاصی برخوردار است و با نخی که در انتهای زباله و قوولوق تعبیه می­ شود در آن بسته می­شود به این طریق که پس از گذاشتن و جای دادن پول و سکه و یا اشیاء کوچک قیمتی در داخل آن نخ قوولوق را بدور آن می ­پیچیدند.

قوولوق قوولوق عمدتاً از پارچه­های حریر و قناویز دوخته می­شود و امروزه بیشتر در بین زنان سالخورده مشاهده می­ شود.

چنته یا آینه دان

جاذبه های گردشگری اردبیل (قسمت نهم، صنایع دستی)چنته یا آینه‌دان، نوعی کیف دسته‌دار و سنتی استان اردبیل محسوب می‌شود که کمی رو به فراموشی رفته است. برای تولید چنته از شیوه‌های بافت گلیم، جاجیم و پلاس و حتی خورجین استفاده می‌شود؛ به این صورت که پارچه را می‌بافند، سپس به طوری که پشت آن داخل کیف بیفتد، کیف را تا زده و سه جهتش را می‌دوزند و ضلع چهارم را به عنوان دهانه کیف، باز می‌گذارند.

سه ضلع دوخته شده معمولا با قیطان‌های رنگی یا مهره‌های تزئینی، آراسته و سطح کیف عموما با نام ائمه اطهار مزین می‌شود. از چنته معمولا برای نگهداری وسایلی مثل آینه، قرآن، نخ و سوزن و … استفاده می‌کنند

خورجین

خورجین برای حمل اشیا و وسایل دستی مورد استفاده قرار می ‌گیرد و با نقوش خاص و زیبایی بافته می شود.

اجاق قراقی

جاذبه های گردشگری اردبیل (قسمت نهم، صنایع دستی)اجاق قَراقی نوعی صنعت دستی از جنس پشم است که برای حفاظت از فرش‌ها در برابر آسیب و آلودگی آن را می‌بافند. بافت این نوع پارچه در دشت مغان استان اردبیل بسیار رواج دارد. این پارچه شباهت زیادی به گلیم دارد و طرح و نقوش به کار رفته در آن بیشتر هندسی و منظم است.

اجاق قراقی‌ها در گذشته بیشتر به شکل نعل اسب بافته می‌شدند، اما امروزه می‌توان شکل مستطیلی آن را به راحتی در بازار پیدا کرد. درباره نام این زیرانداز گفته‌اند که در گذشته بیشتر برای حفاظت فرش از منقل و یا اجاق آن را روی فرش می‌انداختند و به همین دلیل به آن اجاق قراقی می‌گویند.

مسند

جاذبه های گردشگری اردبیل (قسمت نهم، صنایع دستی)مسند‌ها گونه‌های کوچک‌تر گلیم هستند که روی دار بافته می‌شوند و بافت آن‌ها بیشتر در خلخال و نمین رواج دارد.

اهالی این دو منطقه از کودکی می‌آموزند که طرح‌های خیالی و زیبایی، چون قره باغی، نقشه گلدانی، قاپاق و گانگال را با استفاده از رنگ‌های گیاهی بر تن مسند‌ها نقش بزنند و بخشی از چرخه تولید صنایع دستی استان‌شان را بر عهده بگیرند.

گردشگری استان اردبیل | صنایع دستی استان اردبیل