مراسم طشت گذاری از دوران صفویه در اردبیل برگزار شده و قدمتی چند صد ساله دارد ریشه در اعتقادات و آداب و رسوم استان دارد و به یاد تشنگی حماسه سازان واقعه عاشورا انجام می‌گیرد.
مراسم طشت گذاری در اردبیل
به گزارش دیدشهر، طشت گذاری یکی از مراسمات مهم ویژه محرم است که هر ساله گردشگران زیادی را استان اردبیل می کشاند.
مراسم طشت‌گذاری در اردبیل قدمتی چند صد ساله داشته و ریشه در اعتقادات و آداب و رسوم استان دارد، این مراسم به یاد تشنگی حماسه‌سازان واقعه عاشورا انجام می‌شود.
در این مراسم بعد از عزاداری دستجات سینه و زنجیرزنی مختلف و مرثیه خوانی مفصل حسینیان با خواندن رجز‌های مختلف طشت‌های برنجی و مسی گرد و منقش به نقوش مذهبی را در محل مخصوص قرار داده و در میان حزن و اندوه حاضران آبهای مخصوص چشمه‌ها از کوزه‌هایی در درون طشتها ریخته شده، دعای مخصوص خوانده می‌شود و عزاداران از آب تشت به عنوان تبرک، نوشیده و یا با خود می‌برند.
ریشه تاریخی مراسم طشت گذاری
به نظر بسیاری از محققان فرهنگ عزاداری، این مراسم به پاسداشت رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) در روز ۲۷ ذیحجه سال۶۰ هجری قمری انجام می‌شود.
درآن روز کارون سالار شهیدان در منزلی بنام زباله ودر سوز و حرارت بیابان با لشگر حر بن یزید ریاحی مواجه شد، لشگر حر بسیار تشنه بود و آب در کاروان امام به اندازه‌ای ذخیره شده بود، حضرت دستور فرمود تا آب مشکها را در طشتها ریخته و لشکر حر و حتی اسبان سپاه او را نیز سیراب کردند.
در کتاب «سورها و سوگ‌ها» هم که توسط بیوک جامعی از صاحب‌نظران فرهنگ و تاریخ اردبیل نگاشته شده است.
در فصل فلسفه مراسم طشت‌گذاری آمده است؛ «از دوره صفویه بنا بر مستندات تاریخی به جای مانده در طراحی مساجد اردبیل محلی را در شبستان اصلی مشابه محراب به عنوان طشت خانه طراحی می کردند.
طشت خانه همانطوری‌که از اسمش پیداست محل چیدمان چند طشت بر روی سکوی طشت خانه است که همیشه آب زلال و قابل شرب در داخل آنها موجود بوده است.
مراسم طشت گذاری در اردبیل
در کتاب “فرهنگ عاشورا” اثر جواد محدثی، در توضیح این سنت آمده است: مراسم طشت گذاری، مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار می‌شود و طشت‌های آب را که رمزی از فرات میباشد در مساجد و حسینیه ها میآورند و این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) در مقابل سپاه حر میباشد که به روایتی آن حضرت، در روز ۲۷ذیحجه، آب مشکها را در طشتها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب کردند.
اکنون بیش از ۵ قرن هست مراسم طشت‌گذاری در شهرهای استان اردبیل در روز ۲۷ذی الحجه برگزار می‌شود. در این مراسم طبق دعوت قبلی عزاداران با در دست داشتن پرچم‌های عزای حسینی و با شوق و اخلاص خاصی در مسجد جامع حضور یافته و به زنجیرزنی و و سینه زنی می پردازند.
محل قرار گرفتن طشت های محرم
طشتهایی که در این مراسم مورد استفاده قرار می گیرند، گرد، از جنس برنز و یا مس است؛ بعد از عزاداری، ریش سفیدان و عاشقان حسین(ع) در هر محله، طشتها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می شوند؛ حاضران در مسجد به احترام به پا خواسته و در جلو آنها دسته سینه زنی با شعار “الدخیل یا ابوالفضل” سینه می زنند.
پس از آن، ریش سفیدان با دور زدن مسجد، طشتها را در جای مخصوص خود قرار می دهند، آنگاه طشتها را از آبی که در کوزه‌ها بر دوششان حمل کرده‌اند، پر می کنند.
برخی از مورخان بر این باورند که احداث جایگاه طشت بعد از روی کار آمدن حکومت صفویه انجام شده است؛ محل قرار گرفتن طشت در مساجد جایگاهی خاص بوده و سکو‌هایی که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد، یکی از ویژگی‌های معماری مساجد این منطقه است.
جایگاه مخصوص طشت در یکی از اضلاع دیوار مساجد به صورت “طاق نما” ایجاد می‌شود و در طول سال طشتها روی این سکو‌ها قرار دارند؛ در مواردی نیز ممکن است طشتها از قبل در خانه‌ای که صاحب آن نذر کرده، قرار داشته باشد که در این صورت نیز دسته‌های عزادار به آن خانه مراجعه کرده و پس از انجام عزاداری، طشتها را برداشته و به طرف مکان برگزاری مراسم می‌برند.
علت برگزاری مراسم طشت گذاری
در ارتباط با علت و دلیل برگزاری مراسم طشت گذاری نظرات و احتمالات مختلفی وجود دارد؛ عده‌ای اعتقاد بر این دارند که با انجام این مراسم، اهمیت آب و جایگاه آن در حادثه کربلا مورد توجه قرار می گیرد.
برخی از مورخان با توجه به مسیر حرکت کاروان حضرت حسین بن علی(ع) از مکه به سمت کربلا می گویند: براساس روایتهای تاریخی، در مسیر راه کاروان کربلا قبل از رسیدن به دشت نینوا، سربازان حر بن یزید ریاحی در منطقه ای به نام “زباله” راه بر کاروان امام بسته و حرکت آن را متوقف ساخته اند.
مراسم طشت گذاری در اردبیل
در این محل، سالار شهیدان علیرغم کمبود آب دستور می دهند طشتها توسط آبهای موجود در مشکها پر شود که هم یاران حسین و هم سربازان حر از آن استفاده کنند و نیز احشام موجود در هر دو کاروان نیز سیراب شوند.
طشت گذاری در شهر اردبیل
مراسم “طشت گذاری” یا “طشت گردانی” از جمله مراسمی است که منسوب به شهر اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان، به طور عام است؛ در این آیین، “طشت” نماد مشک سقای کربلا و آب، نماد رود و فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد.
هر چند که مراسم طشت گذاری از دوران صفویه در اردبیل برگزارمی شده و قدمتی چندین صدساله دارد، اما قدیمی‌ترین طشت موجود در مساجد اردبیل متعلق به مسجد “بازار چاقوسازان” است که قدمت آن به عصر “شاه عباس اول” باز می‌گردد؛ در داخل و لبه این تشت، نقش و نگار گیاه و ماهی حک شده و در لبه آن نیز عبارت و تاریخ “وقف نمود به حضرت عباس ۱۰۳۸” نقش بسته است.
امروزه شروع طشت گذاری در اردبیل در سه روز مانده به محرم طوری برنامه ریزی شده است که هر روز در دو محله بزرگ، این مراسم برگزار شود.
بر اساس یک رسم قدیمی، شهر اردبیل به شش محله بزرگ تقسیم می‌شود و هر یک از محلات کوچک نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی، تابع یکی از این محلات ششگانه است.
سپس ۶ محله با یک برنامه خاصی در مسجد جامع این شهر حاضر شده و به استماع مصائب یاران امام حسین(ع) پرداخته و در پایان مراسم همگی با هم اقدام به طشت‌گذاری می‌کنند.
مسجد جامع اردبیل که در منطقه راسته اصلی مجموعه بازار تاریخی اردبیل قرار دارد اصلی‌ترین مکان مراسم طشت‌گذاری این شهر به‌شمار می‌آید و دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت(ع) همه ساله از ظهر تا پاسی از شب در این مسجد جمع شده و به عزاداری می‌پردازند ولی در عین حال مراسم طشت‌گذاری در سایر محلات و مساجد اردبیل نیز برگزار می‌شود.
اقوال و اسناد مستند موجود بر تعلق اختصاصی مراسم طشت‌گذاری به اردبیل صحه می‌گذارند و بر این موضوع مهم که خاستگاه اولیه و اصلی این مراسم شهر اردبیل است مهر تایید می‌زنند.
گفتنی است؛ آئین سنتی «طشت‌گذاری» به‌عنوان یکی از آئین‌های عزاداری مختص اردبیل در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
