9 سقف زیبا که فقط از دست ایرانی ها ساخته است

نویسنده: اکرم انتصاری

در هر دوره از تاریخ به هر گوشه ایران نگاه‌ کنید می‌بینید که معمارانی در آن می‌زیسته‌اند که کارشان خلق شاهکار بوده‌است. آن‌ها وقتی هنوز نه دانشکده معماری وجود داشت و نه فرمول‌های پیچیده و به شیوه هوشمندانه خودشان همه‌چیز را مهندسی می‌کردند و بزرگ‌ترین گنبد و کاخ‌ و سقف‌ها را می‌ساختند. در ساخت هر کدام از ابزار و مصالحی استفاده‌ می‌کردند که بومی منطقه‌ بود و محیط‌زیست را به خطر نمی‌انداخت. گاهی معماری را مانند کبوترخانه‌ها به خدمت طبیعت، پرنده‌ها و کشاورزی درمی‌آوردند و گاهی مانند رصدخانه مراغه از معماری برای تماشای ستاره‌ها کمک‌ می‌گرفتند. البته آن‌ها برای تزیین هر بنا هم برنامه‌ جداگانه‌ای داشتند و حتی برای جزئی‌ترین قسمت‌ها هم، هر هنری در آستین داشتند، خرج می‌کردند. سقف‌ها در معماری ایرانی به طرز حیرت‌آوری مورد توجه معماران و تزیین‌کاران بوده‌ و حتی ارتفاع چند10متری آن‌ها مانع تزیین‌شان نمی‌شده‌ است. بدون شک شمار سقف‌های حیرت‌انگیز ایران بیشتر از آن است که بتوانیم نام‌و‌نشان همه را بگوییم. می‌خواهیم در مطلب امروز درباره 9 سقف دیدنی بگوییم که اگر آن‌ها را نبینید واقعا از کف‌تان رفته است.

1- سقف مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی

یازدهمین اثر ارزشمند تاریخی ایران است که در فهرست یونسکو به ثبت‌رسیده. ردپایی از همه مضامین هنری در سه گنبد، دیوارها و سقف این بقعه به‌جای مانده‌است؛ از کاشی‌کاری معرق و مقرنس و گچ‌بری‌هایی معروف به تنگ‌بری تا خطاطی، منبت‌کاری، نقره‌کارب، تذهیب، نقاشی و طلاکاری که در سقف‌ها. سقفی که می‌بینید یکی از سقف‌های این بقعه است که با ترکیبی از طلاکاری و نقاشی تزیین شده و از شاهکارهای دوره صفوی است.

2- سقف مسجد شیخ‌ لطف الله صفهان

همسایه عالی‌ قاپو، مسجد شاه و نقش جهان در اصفهان است. از هنر معماران دوره صفویه است و به قول شاعر هر وجبش ترمه و کاشی. گنبد مسجد شیخ لطف‌ا… با تذهیب، کاشی‌کاری‌های معرق، نقوش اسلیمی، طرح‌های لوزی و پیچک‌های درهم‌تنیده تزیین شده‌است. بنای مسجد روی یک چهارضلعی استوار است که در بالاتر به هشت‌ضلعی و در نهایت دایره‌وار به ساقه گنبد پیوندمی‌خورد. گفته‌ می‌شود معمار این مسجد استاد محمدرضا اصفهانی پسر استاد حسین بنا اصفهانی ا‌ست و این مسجد را بر خرابه‌های مسجدی ساخته که از قبل در آن محل بوده‌است .

3- مسجد نصیرالملک شیراز

کسانی که گذرشان به شیراز افتاده ‌است می‌دانند سقف‌ها در خانه‌، بازار و مساجد تاریخی این شهر چقدر پرلعبت و پر نقش‌و‌نگارند. مسجد نصیرالملک که آن را به خاطر کاشی‌کاری و گل‌های زنبق روی آن به مسجد صورتی هم می‌شناسند چند سقف دیدنی دارد که یکی از آن‌ها به سقف پنج‌کاسه‌ای معروف است. تمام سقف، داخل و بیرون آن با کاشی‌کاری رنگارنگ تزیین و روی آن آیات قرآنی نوشته شده‌است.

4- باغ دولت آباد یزد

عمارت هشتی در باغ دولت‌آباد سه شاه‌نشین، تالار اصلی و حوض‌خانه، دو اتاق پستو، بادگیر و کلاه فرنگی دارد. قسمت شاه‌نشین تزیینات زیادی دارد که یکی از آن‌ها کاربندی سقف (سیم گل و دم‌گیری گچی) است که یکی از روش‌های معماری مرسوم در یزد است. سیم گل ملاتی از ماسه، خاک رس، کاه خرد‌شده بسیارنرم و مقداری گچ نیم‌کوب است که برای پوشاندن نهایی سطح از آن استفاده می‌شود و دم‌گیری گچی هم با دم یا لبه سطح سروکار دارد و از آن برای تزیینات نهایی استفاده‌می‌شود.

5- خانه ملاباشی اصفهان

این تصویر از سقف خانه ملاباشی معروف به خانه معتمدی در اصفهان را امین فداکار گرفته‌است. این خانه، یک اقامتگاه تاریخی است که در سال 1381 به عنوان میراث ملی به ثبت‌ رسیده‌ و در مرکز شهر اصفهان است. شیشه‌ها و تزیینات فوق‌العاده رنگی و دیوارهای آینه‌ای بخشی از معماری برجسته این خانه است. سقف این خانه با گچ‌بری و کاشی‌های رنگارنگ و آینه تزیین‌ شده‌ است و جلوه شگفت‌انگیزی به این فضا می‌دهد. ملاباشی، منجم ناصرالدین شاه قاجار بود و با آمدن او بخش شاه‌نشین و 9دری به آن اضافه‌شد که زیباترین بخش این عمارت نیز همین قسمت است. جالب این که هرکدام از اتاق‌های خانه ملاباشی به یک شیوه و با یک سبک متفاوت دکور شده‌اند.

6- تیمچه بازار قم

می‌گویند شخصی به نام حاج سیدمحمدطباطبایی که یکی از تاجران بزرگ فرش قم بوده، سنگ بنای بازار قم را گذاشته‌است. سقف تیمچه بازار قم سه چشمه دارد که فقط بخش وسط و مرکزی آن دهانه‌ای به طول 15متر، ارتفاع سقف تیمچه 15متر و طول سقف آن به 28متر می‌رسد. همه این هنرمندی‌ها در این ابعاد و اندازه در روزگاری ساخته شده‌است که از ماشین‌آلات و ابزارهای پیچیده مهندسی خبری نبوده‌است

7- خانه زینت الملک شیراز

خانه زینت‎الملک یکی از خانه‌های تاریخی شیراز است که در آن هر هنری را که بخواهید روی دیوار، کف، سقف و حتی حیاط خانه پیدامی‌کنید. این عمارت بیش از 20 اتاق دارد که هر کدام با گچ‌بری و آینه‌کاری و کاشی‌های رنگی و نفیس تزیین‌و پنجره‌ها با شیشه رنگی مزین شده‌اند تا وقتی نور آفتاب به آن‌ها می‌تابد فضای داخل خانه مملو از نورهای رنگارنگ ‌شود. سقف بیشتر اتاق‌های خانه زینت‌الملک چوبی است و این تصویر هم یکی از سقف‌های شاهکار این خانه که با تصاویر گوناگونی از حیوانات، پرندگان و گل و بوته تزیین‌شده‌اند.

8- عالی قاپو اصفهان

این سقفِ آخرین طبقه عالی قاپو است که تالار آن به اتاق موسیقی هم شهرت دارد. تزیینات گچی و گچ‌بری‌های این سقف به شکل تُنگ، جام و صراحی‌های تو خالی طراحی و اجرا شده‌است و علاوه بر هماهنگی و زیبایی، انعکاس نغمه و آواز نوازنده‌ها و خواننده‌ها توسط این اشکال میان‌تهی گرفته‌شود و صداها به‌طور طبیعی به گوش شنونده برسد. به این نوع گچ‌بری «تنگ‌بری» هم می‌گویند که یکی از آرایه‌هایی ا‌ست که در دوره صفویه در بناهای شاهانه کاربرد داشته‌ است. به اتاق‌هایی که این نوع گچ‌بری را داشت، «چینی‌خانه» هم می‌گفتند چون ظروف چینی زیبا را در این گچبری‌های توخالی قرارمی‌دادند.

9- آینه کاخ چهل ستون اصفهان

آینه‌کاری یکی از هنرهای ایرانی‌ست که می‌گویند در قزوین و در زمان شاه‌طهماسب صفوی از آن برای تزیین بنا استفاده‌کردند. این هنر شهر به شهر چرخیده و در هرجا ردپایی از آن وجود دارد از شاهچراغ در شیراز تا حرم امام‌رضا(ع) در مشهد و از تالار آینه در کاخ گلستان تهران تا تالار آینه کاخ چهل‌ستون‌ در اصفهان که تصویر آن را می‌بینید. در این تالار با آینه و با آینه و آینه‌کاری روبه‌رو هستیم. سراسر این بخش از عمارت چهل‌ستون پُر از آینه‌هایی است که به شکل ریز و درشت در بخش‌های مختلف به کار رفته‌اند. بخش‌هایی از این قسمت کاخ با آینه‌های ریز یا ترکیب معرق و آینه ساخته شده و بخش‌هایی هم آینه‌های قدی و خشتی دارد.