عجایبی از کره زمین

نویسنده : علیرضا کاردار | روزنامه‌نگار

سیاره آبی یا همین کره خاکی خودمان که حیات‌مان به آن وابسته‌ است، فعلا تنها زیستگاه موجودات زنده در کل هستی شناخته می‌شود. همین زمینی که کمتر از سر سوزن در کیهان به حساب می‌آید، خودش دنیایی است که هنوز حتی درصد کمی از آن هم شناخته نشده است. با این حال در این پرونده سعی کرده‌ایم چند تا از رکوردهای جالب این سیاره دوست‌داشتنی را معرفی کنیم. این اطلاعات از سایت علمی زمین‌شناسی geology.com ترجمه شده است و طبق گفته سایت، اعداد به طور تقریبی آورده شده‌اند. به امید این که بشر بیشتر هوای خانه‌اش یعنی این کره استثنایی، مهربان، فداکار، سالمند و دوست‌داشتنی را داشته باشد.

1- عظیم ترین زمین لرزه

زلزله بزرگی در 22 می 1960 در نزدیکی وادیویا در جنوب شیلی و زیر اقیانوس آرام رخ داد که بزرگی آن را 9.5 ریشتر تعیین کردند. حرکت زمین ناشی از این زلزله هزاران ساختمان را تخریب و حدود 2 میلیون نفر را بی‌خانمان کرد. خوشبختانه زمین لرزه در اواسط بعد از ظهر رخ داد و پیش از آن یک پیش‌لرزه قوی رخ داده بود که بسیاری از مردم ترسیده و ساختمان‌های خود را ترک کرده بودند. بیشتر خسارات و تلفات ناشی از سونامی‌هایی بود که پس از آن رخ داد. تعداد تلفات این زمین لرزه بین 490 تا 6 هزار نفر گزارش شده است. خسارت آن هم بین 400 تا 800 میلیون دلار در سال 1960 تخمین زده شد که با توجه به تورم، امروز حدود 3 تا 6 میلیارد دلار می‌شود. سونامی‌های ایجادشده با سرعت بیش از 320 کیلومتر در ساعت در سراسر اقیانوس آرام حرکت کرد. 15 ساعت پس از زلزله، سونامی با ارتفاع 11 متر مناطق ساحلی هاوایی را درنوردید و در کالیفرنیا به قایق‌ها آسیب رساند. امواجی به ارتفاع 6 متر حدود 22 ساعت پس از زمین لرزه به جزیره هونشو در ژاپن برخورد کرد که بیش از 1600 خانه ویران شد و 185 نفر کشته یا مفقود شدند. همچنین 32 نفر دیگر حدود 24 ساعت پس از زلزله در فیلیپین کشته شدند.

2- گرم‌ترین و سردترین نقاط زمین

داغ‌ترین نقطه جهان در بیابان پهناور کویر لوت کشور خودمان قرار دارد. ماهواره‌های ناسا دمای این کویر را 71 درجه سانتی‌گراد ثبت کرده‌اند؛ یعنی حتی بالاتر از دره مرگ در آمریکا! برخی از کارشناسان می‌گویند که منطقه گندم بریان در این کویر، بالاترین دما را دارد و بعضی می‌گویند چاله مرکزی لوت دارای بیشترین دماست. اما گندم بریان آن‌قدر گرم است که در عرض چند دقیقه کوتاه، هر موجود زنده‌ای که اطرافش باشد را از بین می‌برد. وسعت کویر لوت 120هزار کیلومتر مربع است و ناشناخته‌های شگفت‌انگیز زیادی در خودش جای داده‌است. یونسکو کویر لوت را به‌عنوان اولین اثر طبیعی ایران در فهرست جهانی خود ثبت کرده‌است. اگر بخواهیم به طور دقیق سهم هر استان از این کویر پهناور را بیان کنیم، باید بگوییم که 70 درصد از این کویر به استان کرمان و 30 درصد باقی‌مانده به سیستان و بلوچستان و خراسان تعلق دارد.

از دیگر سو در فلات جنوبگان (قطب جنوب) دمای هوا تا منهای ۹۸ درجه سانتیگراد هم می‌رسد و این منطقه با مساحت بیش از هزار کیلومتر، سردترین مکان روی زمین شناخته شده است. اویمیاکن، روستایی در سیبری خاوری در روسیه، سردترین منطقه مسکونی است که دمای هوا در آن تا منهای ۷۱ درجه سانتی‌گراد هم رسیده است. این روستا در امتداد رودخانه ایندیگیرکا در شمال باختری جمهوری یاقوتستان (یاکوتستان) واقع شده و حدود ۸۰۰ نفر جمعیت دارد. ایستگاه هواشناسی کلینک در گرینلند دمای منهای ۶۹ درجه سانتی‌گراد را به عنوان سردترین دمای ثبت شده، ثبت کرده است. همچنین در یاکوتسک، شهری در سیبری خاوری و مرکز جمهوری یاقوتستان روسیه دمای هوا در ۱۸ ژانویه ۲۰۲۳ به منهای ۶۲.۲ درجه سانتی‌گراد هم رسید و عنوان «سردترین شهر در دو دهه اخیر » را از آن خود کرد.

3- بیشترین رعد و برق زمین

در آسمان زمین هر ثانیه حدود 44 رعد و برق تولید می‌شود که حداکثر آن در طول تابستان شمالی حدود 55 رعد و برق در ثانیه و در تابستان استرالیا حداقل حدود 35 رعد و برق در ثانیه است. توزیع جغرافیایی رعد و برق در سراسر زمین یکنواخت نیست. به طور کلی در مناطق استوایی بالاترین میزان است و با فاصله گرفتن شمال و جنوب از استوا کاهش می‌یابد. براساس پژوهش‌ها یک منطقه کوچک در شمال آمریکای جنوبی به وضوح کانون اصلی رعد و برق در جهان است. این منطقه به طور متوسط ​​232.52 رعد و برق در هر کیلومتر مربع در سال را تجربه می‌کند. دریاچه ماراکایبو به خاطر رعد و برق خود که قدمت آن به قبل از شروع تاریخ مکتوب بازمی‌گردد، شهرت دارد. دریانوردان رعد و برق این منطقه را «فانوس دریایی ماراکایبو» می‌نامند، زیرا مانند یک فانوس دریایی، برق‌ها را می‌توان به وضوح از خلیج ونزوئلا و در برخی از شب‌های صاف از سمت دریای کارائیب دید. رعد و برق در ونزوئلا یک عامل غرور و فخرفروشی است تا جایی که اهالی زولیا، یکی از 23 ایالت ونزوئلا، با رسم رعد و برق روی پرچم و نشان خود، به این موضوع می‌بالند.

4- درشت ترین گنجینه زمین

شاید بتوان الماس را باارزش‌ترین گنجینه زمین دانست. الماس کولینان بزرگ‌ترین الماس مناسب جواهرات است که تاکنون یافت شده است. در 26 ژانویه 1905 در معدنی واقع در نزدیکی شهر کولینان در آفریقای جنوبی این الماس با وزن 3106.75 قیراط (621.35 گرم) و اندازه تقریبی 10 در 6 در 6 سانتی‌متر کشف شد. این الماس، کولینان لقب گرفت چون توماس کولینان، موسس و رئیس معدن بود. این معدن تولیدکننده برتر الماس‌های بزرگ جهان است و نزدیک به 800 الماس با وزن بیش از 100 قیراط تولید کرده است. همچنین تنها منبع مهم الماس آبی در جهان است. در لندن الماس کولینان به قیمت 500 هزار پوند برای فروش عرضه شد. اما پس از دو سال فروخته نشد. در سال 1907 دولت مستعمره ترانسوال (محل کشف الماس) آن را به قیمت 150 هزار پوند (حدود 18 میلیون پوند امروزی) خریداری و آن را به عنوان هدیه به پادشاه ادوارد هفتم تقدیم کرد. پس از مدتی پادشاه ادوارد هفتم تصمیم گرفت الماس را به صورت جواهری برش دهد. در آمستردام سه نفر 14 ساعت در روز به مدت 8 ماه برای تراش الماس کار کردند. در نهایت کولینان را به 105 قطعه برش دادند که شامل 9 الماس اصلی و بقیه سنگ‌های کوچک یا برش نخورده شد.

5- پیرترین موجود زمین

در سال ۲۰۱۰ کتاب رکوردهای جهانی گینس عنوان قدیمی‌ترین موجود زنده را به میگوی کله‌وزغی داد چون فسیل‌ها نشان می‌دهند این سخت‌پوستان زره‌دار و میگو مانند از دوران تریاس وجود داشته‌اند. میگوی کله‌وزغی بدنی شبیه بیل دارد که برای حفاری کف آبگیرهای موقتی که در آن‌ها زندگی می‌کند، عالی است. این طراحی آن‌قدر کارآمد است که این جانوران، آن را برای صدها میلیون سال حفظ کرده‌اند اما پژوهش‌های ژنتیکی نشان می‌دهد درواقع قدمت آن بیش از ۲۵ میلیون سال نیست و شاید آن‌ها فقط 6 میلیون سال داشته باشند. همین مورد برای تبار خرچنگ نعل‌اسبی باستانی هم صادق است که به حدود ۴۸۰ میلیون سال پیش برمی‌گردد. اما مطالعات نشان داد قدیمی‌ترین گروه زنده از خرچنگ‌های نعل‌اسبی آسیایی با این که ازنظر ظاهری شبیه فسیل‌هایی است که صدها میلیون سال قدمت دارند، اما حدود ۲۵ میلیون سال پیش ظاهر شده است. اما در واقع درخت سرو ابرکوه در استان یزد، پیرترین موجود زنده دنیاست. چندی پیش دانشمندانی از ژاپن و روسیه پس از بازدید از سرو ابرکوه، عمر آن را تا 8 هزار سال برآورد کردند. اما الکساندر روف دانشمند روسی، عمر این درخت را بین 4 هزار تا 4 هزار و ۵۰۰ سال برآورد کرده است. حتی برخی مورخان پا را فراتر نهاده و معتقدند نهال این درخت را «یافث»، پسر حضرت نوح کاشته است. پیرترین موجود زنده دنیا با ۲۵ متر ارتفاع، ۱۸ متر محیط و ۱۱٫۵ متر اندازه دور تنه در قلب ایران به‌آرامی زندگی می‌گذراند و مایه فخر ایران و ایرانیان است، عمرش دراز و تنش به دور از آفت و بیماری.

6- مهم‌ترین دریاچه های زمین

دریاچه بایکال در جنوب روسیه عمیق‌ترین دریاچه جهان است. عمق آن 1642 متر و کف آن تقریبا 1187 متر زیر سطح دریاست. دریاچه بایکال همچنین بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین جهان از نظر حجم است که حدود 23 هزار کیلومتر مکعب یا تقریبا 20 درصد از آب شیرین سطح زمین را در خود جای داده است. دلیل عمیق بودن این دریاچه این است که در یک منطقه شکاف فعال قاره قرار دارد. منطقه شکاف با سرعتی در حدود 2.5 سانتی‌متر در سال گسترش می‌یابد. همان‌طور که شکاف بزرگ‌تر می‌شود، به دلیل فرونشست، دریاچه هم عمیق‌تر می‌شود. بنابراین دریاچه بایکال می‌تواند در آینده گسترده‌تر و عمیق‌تر هم شود. در حالی که این دریاچه بسیار عمیق است، مساحت سطح آن تنها حدود 32 هزار کیلومتر مربع است که آن را از نظر مساحت در رتبه هفتم جهان قرار می‌دهد. اما دریای شور کاسپین (دریای خزر) با 370هزار کیلومتر مربع بیشترین مساحت سطح دریاچه‌های جهان را دارد. نکته جالب دیگر درباره دریای خزر این که بزرگ‌ترین فرورفتگی زیرسطح دریا بر اساس سطح، فرورفتگی خزر در قزاقستان و روسیه است که مساحت آن تقریبا 200 هزار کیلومتر مربع زیر سطح دریاست.

7- وسیع‌ترین بیابان زمین

دو بیابان بزرگ روی زمین در نواحی قطبی قرار دارند. صحرای قطبی جنوبگان که قاره قطب جنوب را می‌پوشاند و وسعتی در حدود 14 میلیون کیلومتر مربع دارد. دومین بیابان بزرگ، صحرای قطبی شمالگان است که در بخش‌هایی از آلاسکا، کانادا، گرینلند، ایسلند، نروژ، سوئد، فنلاند و روسیه گسترش می‌یابد و مساحت آن حدود 13 میلیون کیلومتر مربع است. بقیه بیابان‌های زمین خارج از مناطق قطبی هستند که بزرگ‌ترین آن‌ها «صحرا» است، یک بیابان نیمه گرمسیری در شمال آفریقا که مساحت آن حدود 9 میلیون کیلومتر مربع است. وقتی بیشتر مردم به بیابان فکر می‌کنند، منظره‌ای را تصور می‌کنند که پوشیده از شن و تپه‌هاست. اگرچه بسیاری از بیابان‌ها این‌گونه هستند، اما بیشتر آن‌ها سطوح سنگی هستند. اغلب بیابان‌ها آن‌قدر کم بارش هستند که جریان‌های سطحی معمولا بلافاصله پس از بارندگی جاری می‌شوند و نهرهایی که وارد بیابان می‌شوند قبل از خروج دچار تلفات عمده آب می‌شوند.

8- بزرگ ترین شهاب‌سنگ روی زمین

در سال 1920 یک کشاورز در حال شخم زدن مزرعه‌ای در نامیبیا بود که ناگهان گاوآهنش متوقف شد. کشاورز با کنجکاوی خاک را حفر کرد و یک قطعه فلز بزرگ پیدا کرد. پس از بررسی مشخص شد آن توده بزرگ یک شهاب‌سنگ است. اگرچه اطراف این شهاب‌سنگ حفاری شد، اما به دلیل وزن زیادش از محل کشف خود جابه‌جا نشد. با این حال بسیاری از قطعات آن برای مطالعه علمی یا توسط خرابکاران جدا شد. وزن این شهاب‌سنگ 66 تن بود، بزرگ‌ترین شهاب‌سنگی که تا به حال پیدا شده و بزرگ‌ترین قطعه فلزی که تاکنون در نزدیکی سطح زمین یافت شده است. به طور تقریبی این شهاب‌سنگ 3 متر طول، 3 متر عرض و حدود 1 متر ضخامت دارد. نام آن را «هوبا» گذاشتند زیرا در مزرعه‌ای به همین نام کشف شده بود. گمان می‌رود هوبا حدود 80 هزار سال پیش به زمین سقوط کرده است. هوبا از تقریبا 84 درصد آهن، 16 درصد نیکل و مقادیر کمی کبالت و سایر فلزات تشکیل شده است. فراوانی اکسیدهای آهن در خاک اطراف شهاب‌سنگ نشان می‌دهد هوبا هنگام فرود بسیار بزرگ‌تر از 66 تن بوده و به مرور زمان تجزیه شده است. نکته عجیب درباره این شهاب‌سنگ این است که اطراف آن گودالی دیده نمی‌شود که نشان می‌دهد با سرعتی کمتر از حد انتظار به زمین سقوط کرده است. دولت نامیبیا این شهاب‌سنگ و محلی که در آن قرار دارد را به عنوان یک اثر ملی اعلام کرده که اکنون یک مرکز گردشگری کوچک است و سالانه هزاران نفر بازدیدکننده دارد.

9- بلندترین آبشار زمین

آبشار فرشته (آنجل) در ونزوئلا بلندترین آبشار جهان است که ارتفاع کل آن 979 متر است. این ارتفاع کل شامل یک افت بدون وقفه 807 متری به اضافه 172 متر آبشارهای شیب‌دار و افت‌های کوچک‌تر در پایین دست آبشار اصلی است. این آبشار در سال 1949 توسط نقشه‌بردار پری لوری، طی یک سفر اکتشافی که توسط نشنال جئوگرافیک انجام شد، اندازه‌گیری شد. آبشار فرشته دارای دو رکورد جهانی است: آبشاری با بیشترین ارتفاع کل و آبشاری با بیشترین افت بی‌وقفه. آبشار فرشته (آنجل فالز) به نام جیمز آنجل، خلبان آمریکایی که در سال 1933 اولین هوانوردی بود که بر فراز آن پرواز کرد، نامگذاری شد. قسمت اعظم آب آبشار فرشته، سفر خود را در اقیانوس اطلس آغاز می‌کند که تبدیل به ابر شده و سپس به صورت باران در منطقه می‌بارد. مقداری از باران در زمین فرو می‌رود و سایر آب‌ها جاری می‌شوند و به شاخه‌های رودخانه‌ای که آبشارها را تغذیه می‌کند، می‌ریزند. آبشار فرشته هزاران سال است که در مکان فعلی خود قرار دارد.