البته منطقه خلخال زر از نظر تاریخی به منطقه بزرگی از آذربایجان اطلاق می شد که شامل شهرستان های خلخال،کوثر ،بخش کاغذکنان و قسمت هایی از زنجان و گیلان می شد ولی در طی سال ها قسمت هایی از آن جدا شد و به محدوده فعلی رسید.
به گزارش دیدشهر، خلخال یکی از شهرستان های مهم استان اردبیل است. این شهرستان در حال حاضر شامل سه بخش مرکزی،خورش رستم و شاهرود است.
ویژگی های کلی منطقه خلخال
تاریخی: خلخال یکی از مناطق تاریخی و کهن آذربایجان می باشد و اماکن و آثار تاریخی متعددی در جای جای آن دلیل بر قدمت و پیشینه قوی تاریخی آن دارد. ساختمان موزه و آثار ارزشمند آن ،مساجد و خانه های قدیمی ثبت شده ،قلعه ها و دژها و کاروانسراهای تاریخی از جمله جاذبه های گردشگری خلخال می باشند.
فرهنگی: سابقه فرهنگی خلخال بر هیچ کس پوشیده نیست. خلخال از پیشگامان فرهنگ آذربایجان بوده و مفاخر فرهنگی فراوانی را در دامن خود پرورانده است.
از افتخارات فرهنگی خلخال می شود به حکیم ملامحمد باقر خلخالی، ملا ادهم خلخالی و.. اشاره نمود ضمن اینکه یکی از اولین مدارس آذربایجان به نام مدرسه ناصری هم در خلخال شروع به فعالیت کرده است.
علمی: در زمینه علمی هم خلخال حرفی برای گفتن داشته و در طول تاریخ دانشمندان و اساتید فراوانی را به جامعه جهانی و ملی معرفی کرده است که به لحاظ کثرت این علما و دانشمندان و اساتید از ذکر نامشان صرف نظر می شود و البته تعداد قابل توجهی از این مفاخر علمی ،در قید حیات می باشند و جامعه از وجود ارزشمند خود آنها بهره می برد.
ضمن اینکه در خود خلخال هم دانشگاه ها و مراکز علمی آموزشی متعددی با تعداد زیادی دانشجو فعالیت می کنند.
جاذبه های گردشگری: در زمینه گردشگری هم خلخال جزو مناطق غنی بوده و اماکن گردشگری فراوانی اعم از روستاهای نمونه و هدف گردشگری ،چشمه ها، آبشارها ،گردشگاه های متعددی در مناطق مختلف خلخال در فصول مختلف بویژه در بهار و تابستان میزبان گردشگران بین المللی و ملی هستند از جمله آن ها می توان به روستای کزج، چشمه های بیله دیر و ازناو، آبشار اسبو و… اشاره کرد.
جاده رویایی اسالم: جاده رویایی و بسیار زیبای اسالم به خلخال یکی از زیباترین جاده های ایران و خاورمیانه می باشد که استان گیلان را به خلخال متصل می کند و هر ساله شاهد عبور گردشگران و مسافران فراوانی است که این مسیر رویایی را به عنوان یکی از اهداف و مسیرهای گردشگری خود انتخاب می کنند.
اماکن مذهبی: خلخال یکی از مراکز مذهبی منطقه بوده و بیشترین تعداد امامزادگان در استان اردبیل در خلخال واقع شده اند و هر ساله هزاران نفر از علاقمندان اهل بیت ع از جای جای کشور به زیارت این امام زادگان می شتابند و می شود خلخال را به عنوان مقصد گردشگری مذهبی معرفی کرد.
از جمله : امامزاده عبدالله کلور،سید دانیال ،سید ابراهیم خمس و سید محمد قریشی ، سید احمد معراجی
صنایع دستی: منطقه خلخال یکی از مناطق غنی از نظر تعدد و کیفیت صنایع دستی تولیدی در سطح کشور است و مرغوبترین نوع جاجیم ،گلیم،فرش ،جوراب های پشمی و از همه مهمتر ،شال به دست توانمند مردان و زنان خلخالی بافته می شوند و زینت بخش نمایشگاه ها و جشنواره های مختلف صنایع دستی کشور،هستند.
سوغاتی: خلخال به دلیل آب و هوای مطلوب و بسیار با کیفیت خود و طبیعت سرسبز خود ،سوغاتی های زیاد و متنوعی دارد و مسافران هنگام ترک این شهر از این سوغاتی ها برای اقوام و خویشاوندان خود به ارمغان می برند. از جمله: عسل طبیعی و بسیار مرغوب منطقه، لبنیات خوشمزه و ارگانیک، نان ها و شیرینی های محلی لذیذ،مانند نزیک ، قند چؤرگی و ….
تنوع آب و هوایی و اقلیمی: منطقه خلخال دارای تنوع اقلیمی و آب و هوایی قابل توجهی می باشد و در حالیکه مرکز شهرستان و روستاهای اطرافش دارای آب و هوای سرد و معتدل می باشند، مناطق حاشیه قزل اوزن و برخی از روستاهای شاهرود دارای آب و هوای معتدل و نسبتا گرمی می باشند.
تنوع محصولات باغی و کشاورزی: همان طور که در مبحث قبل اشاره شد به دلیل تنوع اقلیمی و آب و هوایی ،تنوع محصولات کشاورزی و باغی در منطقه خلخال چشمگیر است و از گندم و جو و عدس گرفته تا برنج و زعفران و بادام زمینی و گردو کشت می شود ،همچنین میوه های مختلفی از سیب و گلابی و خیار گرفته تا انجیر و هلو و زرد آلو و خربزه و انگور در مناطق مختلف خلخال به عمل می آید.
تنوع قومی،زبانی و پوشش محلی
منطقه خلخال از لحاظ تنوع قومی زبانی و فرهنگی، منحصر بفرد بوده و خود به اندازه یک یا چند استان دارای تنوع قومی و زبانی و فرهنگی است.
در حالی که زبان غالب منطقه ترکی آذربایجانی است،ولی اکثر اهالی بخش شاهرود تات بوده به زبان تاتی که از زبان های باستانی ایران است تکلم می کنند،همچنین اهالی تعدادی از روستاهای خلخال کرد بوده و به زبان کرمانجی صحبت می کنند.
از نظر پوشش و لباس های محلی هم تنوع قابل توجهی در جای جای خلخال مشاهده می شود و اهالی مناطق مختلف خلخال بویژه بانوان منطقه دارای پوشش زیبا و با وقار محلی هستند.
البته با وجود تنوع قومی و زبانی، اهالی جای جای خلخال سالیان طولانی است در صلح و صفا و دوستی در کنار هم زندگی می کنند و برای اعتلای نام خلخال عزیز تلاش می کنند.
کوه ها و رود ها و پدیده های طبیعی مهم
منطقه خلخال از،نظر پدیده های طبیعی هم جزو مناطق ارزشمند بوده و دارای کوه های مرتفع ،رودها و دره ها غارها و دریاچه های متعدد می باشد که بسیار زیبا و دیدنی هستند،از جمله می توان به کوه آق داغ ،دومین کوه مرتفع استان،رود بزرگ قزل اوزن ،غار یخگان و….اشاره کرد.
هتل ها و مراکز اقامتی
شهرستان خلخال به دلیل آب و هوا و طبیعت زییا و جاذبه های گردشگری متعددش میزبان مسافران و گردشگران زیادی است و برای اقامت این گردشگران و مسافران در سال های اخیر هتل ها ،مهمان سراها و اماکن اقامتی متعددی تاسیس شده است.
از جمله : مهمانسرای جهانگردی و ایران گردی خلخال، هتل پرنیان،هتل فلور هتل هشتجین هتل سپید ….و مهمان پذیرهای متعدد.
علاوه بر این در روستاهای گردشگری خلخال از جمله در روستاهای کزج،خمس و… خانه های زیبای روستایی با طرح و مبلمان محلی و غذاهای محلی پذیرای گردشگران می باشد.
خلخال زادگاه سرداران شهید
شهرستان خلخال محل تولد شهدا و سرداران شهید بسیاری است و از این نظر در رتبه برتر کشوری قرار دارد.
سرداران و شهدایی که جان عزیز خود را در راه دین و میهن عزیز خود فدا کرده اند(بیش از ۵۰۰ شهید )
معادن و منابع طبیعی غنی
خلخال از نظر وجود معادن غنی فلزات از،جمله فلزات گران بها و سنگ های زینتی و ساختمانی هم جزو مناطق با اهمیت بوده و به لحاظ اقلیم و آب و هوای مطلبوش ،دارای منابع و ذخایر آبی و جنگلی غنی می باشد و بیشترین جنگل های استان هم در خلخال واقع شده است.
قرار گرفتن خلخال در محل تلاقی چندین استان(اردبیل،گیلان،زنجان آذربایجان شرقی)،سبب شده است که خلخال اهمیت سوق الجیشی داشته باشد و به عنوان کریدوری عمل کند که می توان از،این پتانسیل مهم در جهت توسعه منطقه بهره برد.
البته این یک توصیف اجمالی از منطقه خلخال بوده و خلخال با وجود آن همه استعداد و زیبایی ها و اهالی با فرهنگش مطمئنا نیازمند معرفی و توصیف کاملی است که در این مقال نمی گنجد و کتب متعددی در زمینه معرفی خلخال زیبا نوشته شده اند که علاقمندان به خلخال می توانند از،طریق مطالعه این کتب و مراجعه به سایت ها و پایگاه های اینترنتی منطقه خلخال ،بیشتر و بهتر با خلخال و اهالی شریف این دیار کهن و مهد فرهنگ آذربایجان آشنا شوند.
کتاب هایی مانند:
خلخال و مشاهیر
نگاهی به تاریخ خلخال
فرهنگ آبادی های خلخال
آوای خلخال
خلخال زر
و…
نویسنده: داریوش مغیثی