طبیعت کشورمان در فصل بهار، دیدنی‌های منحصربه‌فردی دارد که یکی از آن‌ها، دشت‌های «لاله واژگون» است.
فصل بهار تا اواسط تیرماه بهترین زمان سفر به رویشگاه‌های یکی از کمیابترین و افسانه‌ای‌ترین گل‌هاست از خاستگاه این «لاله» خاص گفتیم که در زمره میراث‌طبیعی ایران قرار دارد.
نویسنده : مجید حسین زاده
طبیعت کشورمان در فصل بهار، دیدنی‌های منحصربه‌فردی دارد که یکی از آن‌ها، دشت‌های «لاله واژگون» است. یکی از دوازده هزار گونه گیاهی شناخته‌شده در ایران لاله واژگون است؛ گل زنگوله‌ای درشت که بیشتر به رنگ نارنجی مایل به قرمز و رنگ‌های متنوع دیگر دیده می‌شود و در زمره میراث طبیعی ایران قرار دارد. لاله واژگون پیوندی عمیق با داستان اسطوره‌ای ایران و مرگ سیاوش دارد و به باور بسیاری برای این مرگ غم‌انگیز گریان است. فصل رویش لالههای واژگون، بهار است. از اردیبهشت ماه تا اواسط تیرماه برای دیدن لالههای واژگون در ایران می‌توانید برنامه‌ریزی کنید. لاله واژگون در کل، عمر کمی دارد و زمان برای تماشایش کوتاه است. خاستگاه اصلی این گل زیبا غرب ایران(کوه‌های زاگرس) است و تابهحال ۱۵ گونه از آن شناسایی شده است. این گل را با نام‌های دیگری مانند اشک مریم و لاله اشک هم می‌شناسند. به همین بهانه و در پرونده امروز زندگی‌سلام از افسانه‌ها درباره این گل، ردپای آن در تاریخ ایران و معروف‌ترین دشت‌های «لاله واژگون» در کشورمان خواهیم گفت که هر کدام‌شان زیبایی خاص خودشان را دارند.
شاهد گردن‌زدن سیاوش به دست برادر افراسیاب!
براساس داستانی که نقل می‌شود، لاله واژگون شاهد گردن زدن سیاوش به دست گرسیوز، برادر کوچک افراسیاب، بوده است. پس از این اتفاق، غم‌واندوه بر این گل سایه افکند، رویش سرخ شد، با همه غصه‌هایش سربه‌زیر انداخت و بر بی‌گناهی سیاوش گریست. اشک‌های لاله واژگون در واقع شیره بی‌رنگی است که درون آن قرار گرفته و گاهی از آن سرازیر می‌شود. روایت این داستان موجب شده تا در برخی مناطق ایران زمین به‌خصوص در پاوه و اورامانات با عنوان گل اشک سیاوش هم از این گل یاد کنند. برخی سربه‌زیری این گل را ناشی از غم‌واندوهش و تعدادی هم شرم او می‌دانند. کردهای ایران معتقدند هرکس این گل را بچیند، درهای رحمت و برکت الهی بر او بسته خواهد شد و به همین سبب به آن گل نان‌بُر هم می‌گویند. جالب است که ردپای این گل دیدنی و کمیاب در تاریخ ایران هم وجود دارد؛ نقش‌ونگار لاله واژگون در سرستون‌های دوره ساسانی و در طاق بستان، در کنار نقش پادشاه ساسانی به‌چشم می‌خورد. در خور ذکر است که لاله واژگون معمولا ارتفاع ۵۰ تا ۸۰ سانتی‌متری دارد و در دامنه‌های صخره‌ای و سنگلاخی می‌روید. همچنین این گل زیبا دارای ماده‌ای به نام آلکالوئیدهای ایمپریسین و فرتیسین است که باعث تسکین درد می‌شود.
چرا نباید لاله واژگون را بچینیم؟
لاله واژگون گیاهی چندساله با گل‌های بسیار زیبا از خانواده سوسن است و برخلاف سایر گونه‌های لاله و سایر گل‌ها از ساقه به سوی زمین برگشته است و بدین سبب نامش را واژگون نامیده‌اند. عمر کوتاه و کمیاب بودن این گیاه دلیل محکمی است برای آن‌که قدر این جواهر طبیعت ایران را بیشتر بدانیم و در حفاظت از آن تلاش بیشتری کنیم. متاسفانه یکی از رفتارهای رایج اما اشتباه در بازدید از دشت‌های لاله، چیدن این گل‌هاست. با کندن لاله واژگون، پیاز و ساقه اصلی گیاه هم کنده می‌شود و در نهایت گیاه اصلی به طور کامل از بین می‌رود. چیدن این گل برای نگهداری در منزل به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود، چون عمر گل لاله واژگون کوتاه است و خیلی زود از بین می‌رود. خوب است این را هم بدانیم که برای آن‌که بذر لالههای واژگون به گل‌دهی برسد، به شش سال زمان نیاز است. کندن آن‌ها سبب می‌شود که گاهی رویش دوباره آن‌ها برای همیشه به پایان برسد و هیچ‌گاه به مرحله گل‌دهی نرسند.
زیست‌بوم ایران کجا؟ شاهو در کرمانشاه
یکی از دلایل ثبت‌جهانی گستره کوهستانی اورامانات یا آن‌گونه که کُردها می‌گویند: «هورامان»، دشت لالههای واژگون آن در چکاد(قله) «شاهو» است. شاهو گنجی مالامال از گل‌های رنگارنگ و خوشبو و گستره‌ای دل‌انگیز از زیباترین آفریده‌های زیست‌بوم ایرانِ ماست. این کوه، در شمال شهر کُردنشین پاوه سر به آسمان افراشته است و بخشی از رشته‌کوه زاگرس است. رود سیروان در نزدیکی شاهو راه می‌سپارد؛ همان رودی که اورامانات را دوبخشی می‌سازد و با گذر از راهی پرپیچ‌وخم، زمین را سیراب و بالنده می‌کند. آن‌چه سبب آبادی و سرسبزی پاوه می‌شود و از آن‌جا پهنه ای دلخواه برای گردشگران و زیست‌بوم‌دوستان می‌سازد، یکی همین رود جاری سیروان است. پوشش گیاهی شاهو هم فراوان است و ده‌ها گونه گل‌وگیاه در آن‌جا یافتنی است؛ مانند: گیاه خوشبوی چنور، بومادران که کُردها به آن بوژانه می‌گویند، وَرکمَر، بَرزه نگ، آویشن کوهی، پیاز، تره، کنگر، پیچک، قارچ، هاله‌کوک، گیاهی مانند ریواس به نام گنور و از همه مهم‌تر لالههای واژگون که در زبان کُردی «هلاله‌برم» گفته می‌شود. برخی از این گیاهان، ویژگی‌های دارویی و درمانی دارند. دشت لالههای واژگون شاهو، در کنار رود خروشان سیروان، از تماشایی‌های آن‌جاست. پاره‌ای از دلپذیری زیست‌بوم ایران را بی‌گمان در آن‌جا باید دید. لالههای واژگون شاهو در روزهای پایانی فروردین‌ماه نمایان می‌شوند و فرشی از رنگ‌های سرخ و نارنجی و زرد پهن می‌کنند. با پایان خردادماه هم تا بهاری دیگر روی پنهان می‌کنند!
کوهرنگ، بزرگ‌ترین دشت لاله واژگون جهان
بزرگ‌ترین شهر استان چهارمحال و بختیاری، کوهرنگ است. این شهر آب‌و‌هوایی سرد دارد و به علت وجود زردکوه و سرچشمه رودهایی مانند زاینده‌رود، کارون و دز در آن، با رسیدن بهار منظره‌ای تماشایی پیدا می‌کند. دشت لالههای واژگون کوهرنگ از معروف‌ترین مناظر بهاری این شهر است که هر ساله بازدیدکنندگان زیادی را به این منطقه می‌کشاند. با شروع ماه اردیبهشت، نایاب‌ترین لالههای واژگون در کوهرنگ(۱۲ کیلومتری شهر چلگرد) رشد می‌کنند و دشتی سراسر زیبایی را به وجود می‌آورند. این دشت با وسعت ۳۶۰۰ هکتار، بزرگ‌ترین دشت لالههای واژگون جهان محسوب می‌شود و بخش‌هایی از آن، مورد حمایت سازمان محیط‌زیست ایران است. جالب است بدانید که مردم محلی کوهرنگ به لالههای واژگون «گل بگریو» می‌گویند؛ زیرا آن‌ها هم اعتقاد دارند این گل زیبا پیوندی عمیق با داستان مرگ سیاوش در شاهنامه دارد و برای او گریان است. بهترین زمان بازدید از دشت لالههای واژگون کوهرنگ بستگی به آب‌و‌هوای منطقه دارد اما به‌طور کلی این گل‌های زیبا تقریبا از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت ماه در دشت کوهرنگ دیده می‌شوند. روستای بنواستکی را می‌توان منبع این لالههای زیبا و تماشایی دانست. این دشت زیبا یکی از ۲۰ اثر طبیعی ایران است. سوغات دشت لالههای واژگونه کوهرنگ شامل گیاهان دارویی و سبزیجات کوهی هستند که می‌توانید از کوه‌ها و مناطق مختلف اطراف دشت بچینید. کرفس کوهی، تره کوهی، موسیر، گیاه چویل و گیاه بن سرخ از جمله این گیاهان هستند. همچنین می‌توانید سوغات دیگری مانند لبنیات سنتی، عسل کوهرنگ، چوغا(بالاپوش مردان ایل بختیاری)، قالی بختیاری، وریس(یکی از دست بافته‌های نواری زنان ایل بختیاری)، خورجین و سیاه چادر را از روستاهای اطراف یا شهر کوهرنگ تهیه کنید.
الیگودرز، دشتی پوشیده‌شده از انواع گل‌های لاله
دشت لالههای واژگون الیگودرز یا دشت دالانی الیگودرز از مقاصد دیدنی و پرطرفدار روستای دالانی لرستان در فصل بهار است. دشتی پرگل که در منطقه‌ای کوهستانی قرار گرفته و به دلیل چشم‌انداز بی‌نظیرش هنگام شکوفایی گل‌ها آن‌را مانند بهشت زیبا می‌دانند؛ این زیبایی منحصربه‌فرد موجب شده تا هرساله جشنواره لالههای واژگون الیگودرز در این دشت برگزار شود. یکی از مزایای این دشت این است که دسترسی به آن با خودروی شخصی آسان است چرا که تا رسیدن به دشت مسیری جذاب و هموار را پشت سر خواهید گذاشت. دشت لالههای واژگون الیگودرز را به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین رویشگاه‌ها و زیست بوم‌های لاله واژگون در جهان می‌شناسند و دامنه‌های زاگرس در فصل بهار لباسی از لالههای واژگون به تن می‌کنند که مناظر چشم‌نوازش دیدنی است. این دشت زیبا مربوط به دوران چهارم زمین‌شناسی است و با شماره ۶۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قرارگیری دشت لالههای واژگون الیگودرز در ارتفاعات اشترانکوه و احاطه شدن آن با دیگر کوه‌های اطراف، زیبایی آن را دو چندان کرده است. در این دشت وسیع علاوه بر گل لاله واژگون انواع گل‌های لاله دیگر هم دیده می‌شود و چشم‌انداز بسیار زیبایی برای عکاسی به حساب می‌آید. همچنین این دشت، یکی از مخازن ژنتیکی کشور با 2900 هکتار وسعت قرار دارد.
خوانسار اصفهان؛ همزیستی لاله‌ها با چشمه‌ها و عسل
وانسار شهری در شمال‌غربی استان اصفهان و در فاصله ۱۷۵ کیلومتری آن است. دیدن دشت گل لاله واژگون خوانسار منظره کمیابی است که در فصل بهار شما را با جلوه‌گری سرخ رنگ طبیعت در کوهپایه رو در رو می‌کند. خوانسار شهر چشمههای جوشان، دشت لالههای واژگون و عسل بکر و غلیظ، یک مقصد گردشگری جذاب در سفر به اصفهان و در میان کوهستان و کویر است. خوان به معنای چشمه است و به همین دلیل خوانسار به شهر چشمههای فراوان معروف است. این شهر در دامنه رشته کوه سیل، منطقه‌ای خوش آب و هوا و کوهستانی است و با وجود چشمههای بسیار جای خوبی برای رویش گیاهان و باروری درختان است. به همین دلیل باغ‌های میوه پربار و دشت‌های گل خوانسار معروف است. همچنین وجود دشت گل در این منطقه زنبورهای عسل را به سمت خودش کشیده و عسل مرغوبی در خوانسار به عمل می‌آید که به خوشمزگی و غلظت شهره است. دشت لالههای سرخ رنگ واژگون خوانسار هر سال در فصل بهار از اواخر فروردین یا اوایل خرداد به گل می‌نشیند و منظره‌ای بی‌نظیر و تماشایی می‌سازد. هرسال در فصل شکفتن لاله‌ها، جشنواره لاله واژگون در این منطقه برگزار می‌شود و محلی‌ها با مراسم سورنا زنی و چوب بازی، و برپایی بازارچه صنایع دستی این جشنواره را برگزار می‌کنند و پذیرای گردشگران هستند.