جاجیم، یادگار فراموش نشدنی نیاکان خلخالی

به گزارش دیدشهر، اگر به دیار خلخال سفر کنید در کنار لبنیات ارگانیک، محصولات سردرختی، جالیزی و عسل کوهستان‌های منطقه، محصول دیگری به نام جاجیم خلخال را می‌بینید که دست‌بافته زنان روستای نمهیل است و جایگاه خاصی در میان سوغات‌های گردشگران دارد.

روستای نمهیل در ۶۵ کیلومتری شهرستان خلخال قرار دارد. زنان نمهیل مانند تمام زنان روستایی در امور کشاورزی و دامداری فعالیت می‌کنند و در کنار آن نقوش زیبایی را در جاجیم‌ها می‌آفرینند، نقش‌هایی که ذوق و هنر و خلاقیت را می‌توان در آن‌ها دید.

بافت یک جاجیم هفته‌ها طول می‌کشد و ایوان‌های طاق به طاق خانه‌های روستا هر روز شاهد تلاش بانوان برای بافت این سوغاتی زیبای شهرستان خلخال است.

جاجیم صنعت هنر اسلامی خلخال

شاید بتوان تمام میوه‌ها، محصولات کشاورزی و صنایع دستی را در همه روستاهای خلخال دید ولی خواستگاه این هنر اصیل روستای «نمهیل» است، جاجیم‌هایی که اگر توسط ارگان‌های ذیربط سازماندهی و بازاریابی شوند، می‌توانند به چندین برابر قیمت به فروش برسند، ولی در این روستا یک جاجیم ۶ متری بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ تومان فروخته می‌شود که فقط هزینه خرید مواد اولیه آن است.

سعید اکبری رئیس سابق اداره میراث فرهنگی و گردشگری خلخال در دهه ۷۰ و ۸۰ یکی از فعالان حوزه صنایع دستی و گسترش جاجیم‌بافی در منطقه خلخال و کوثر است.

وی در خصوص این صنعت اظهار کرد: صنعت جاجیم یکی از هنرهای اسلامی است و اولین بار در ایران در بین عشایر دیده شد و سپس در اثر یکجانشینی به روستاها گسترش یافت به‌طوری‌که در استان‌های اردبیل، کردستان و اصفهان هنری اصیل و درآمدزا بوده است.

نمهیل، خاستگاه صنعت جاجیم شهرستان خلخال

اکبری، نمهیل را یکی از خواستگاه‌های اصلی این صنعت در ۴۰۰ سال گذشته عنوان کرد و گفت: روستای نمهیل به دلیل قرارگیری در کنار رود قزل‌اوزن، فراوانی درختان توت، پرورش کرم ابریشم، کشت پنبه و نیز استفاده از رنگ‌های گیاهی یکی از مهم‌ترین مناطق تولید جاجیم در آذربایجان بوده است.

رئیس سابق اداره میراث فرهنگی و گردشگری خلخال افزود: استفاده از رنگ‌های شیمیایی در چند دهه اخیر آغاز شده ولی در آن ایام فقط از رنگ گیاهان و برگ درختان و میوه‌ها برای رنگ کردن پشم و پنبه استفاده می‌کردند.

وی بیان کرد: گیاهان و میوه‌های مورد استفاده شامل پوست گردو، پوست پیاز، روناس، کاه گندم و پوست انار بوده که رنگ‌های متفاوتی را ایجاد می‌کنند و با جوشاندن پشم در داخل مواد گیاهی رنگ‌هایی تولید می‌شد که زیبایی جاجیم‌های خلخال را دوچندان می‌نمود.

این فعال حوزه صنایع دستی از نقوش جاجیم خلخال نام برد و اضافه کرد: نقش جولما، سرقا، کئچی دیرناغی، بادامی، همیان، احرامی، پیچاق اوجی از جمله این نقوش هستند که در فارسی با اسامی آویزه، گوشواره ، سم‌بزی، بادام، همیان و نوک چاقو معروفند.

اکبری به سابقه دیرینه هنرنمایی زنان بخش خورش رستم و روستاهای نمهیل، برندق، نساز، زاویه جعفرآباد، سجهرود، چنارلق و کیوی زاویه اشاره و تشریح کرد: بهار و تابستان فصل کشاورزی در منطقه بوده و بیشتر تولیدات جاجیم خلخال در این روستاها و سایر روستاهای شهرستان مربوط به فصول دیگر است.

زنان در ایام پاییز بعد از برداشت و ذخیره‌سازی محصولات، با فراغ بال در کنار خانواده به این صنعت مشغول می‌شوند و محصولات تولیدی پاییز و زمستان در بهار و تابستان به فروش می‌رسد.

وی در خصوص موارد استفاده از جاجیم در زندگی امروزی گفت: پیش از اینکه پتو، روفرشی‌ها و فرش‌های ماشینی به مردم عرضه شود، «پالاز» با شکل ساده و بی‌رنگ و «جاجیم» با رنگ‌های خوش‌نقش به‌عنوان زیرانداز، روپشتی‌، خورجین حمل بار و روکرسی در زمستان استفاده می‌شد.

نفیس ترین هدیه برای نو عروسان در دویست سال اخیر

جاجیم خلخال به عنوان روانداز و زیور میز خاطره مورد استفاده خانواده‌ها است و در صنعت کیف‌دوزی نیز بعد از چرم به عنوان مواد اولیه کاربرد فراوانی دارد.

همچنین در دویست سال اخیر نوعروسان در جهیزیه خود جاجیم را نیز به عنوان نفیس‌ترین هدیه به خانه بخت می‌بردند.

اکبری در ادامه گفت‌وگو به تعداد بافندگان این جاجیم‌ها اشاره کرد و بیان نمود: در دو دهه بیش از ۳هزار بافنده جاجیم در بیش از ۱۵ روستای شهرستان خلخال تربیت شده‌اند و این موضوع رویکرد اصلی اداره میراث فرهنگی و گردشگری خلخال در آن سال‌ها بود.

وی در خصوص قیمت انواع جاجیم اظهار داشت: جاجیم ۴ متری با ابریشم و پنبه خالص بالای ۳میلیون تومان، جاجیم با کاموا حدود ۶۰۰ هزار تومان و جاجیم با پشم طبیعی گوسفند بیش از یک میلیون تومان ارزش دارد.

یادگار فراموش نشدنی نیاکان خلخالی 

مدیر سابق میراث فرهنگی خلخال از مسؤولان خواست ضمن گسترش تولید قالی‌بافی در جامعه، صنعت جاجیم‌بافی را که یادگار نیاکان خلخالی است فراموش نکنند.

مواد اولیه یک جاجیم چندمتری زیر ۵۰۰هزار تومان است ولی وقتی در عرصه تولید با چرم و … تلفیق ‌شود به محصول پرارزشی تبدیل می‌شود.

گردشگری استان اردبیل | صنایع دستی استان اردبیل