قبرستان ججین اردبیل با بیش از یک قرن قدمت رموز بسیاری در دل پنهان دارد، رموزی که به جای کشف و مطالعه در قعر قبور تاریخی پنهان است.
به گزارش دیدشهر؛ ججین یکی از لکه‌های قدیمی روستای داشکسن است که زمانی از روستاهای اطراف اردبیل محسوب می‌شد و با توسعه شهر از یک قبرستان روستایی به قبرستان داخل شهر تغییر مسیر داد.
حتی نام این روستا به نوعی تداعی تولید سنگ است که به عقیده برخی کهن‌سالان در گذشته در این روستا سنگ‌قبر تولید می‌شد.
ثبت زمان فوت به تاریخ قمری
سنگ‌قبرهای قدیمی در ججین بیش از سایر آرامستان های اردبیل است. حداقل در ظاهر و در بررسی میدانی می‌توان به این نتیجه‌گیری دست یافت. در این آرامستان به کررات سنگ‌قبرهای سنگی با حکاکی در اطراف آن مشاهده می‌شود.
نقش گل و بته‌جقه، آیات قرآن و زمان تولد و وفات فرد با ظرافت خاصی حک شده است. اما آنچه قابل توجه است ثبت زمان فوت به تاریخ قمری است که در برخی سنگ‌های قدیمی تر مشاهده می‌شود.
بابا صفری در کتاب خود «اردبیل در گذرگاه تاریخ» به سنگ‌قبرهای حکاکی شده اشاره کرده و نوشته است: «سنگ‌هایی که در قدیم روی قبرها می‌گذاشتند بسیار دیدنی بود. معمولاً بر دور آن آیاتی از قرآن مجید نقر می‌کردند و در سنگ‌قبر بزرگان نام صاحب قبر را نیز می‌نوشتند. در بعضی از سنگ‌ها چاله کوچکی برای ریختن آب به وجود می‌آوردند. در سنگ‌هایی که از چند قرن پیش تا این اواخر باقی بود، نقش‌هایی هم از تیر و کمان و یا شکل ظروف و غیره به نظر می‌رسید.»
قبرها، نشانه ای از جایگاه اجتماعی افراد
نکته ظریفی که بابا صفری از نظر گذرانده حکاکی نام فرد در صورتی که شخصیت اجتماعی، سیاسی و مذهبی شناخته شده‌ای بود بر روی سنگ‌قبرها است.
بطوریکه به وضوح سنگ‌قبرهای بی‌نام در قبرستان‌های اردبیل مشاهده می‌شود و در مقابل برخی سنگ‌قبرها به حدی آراسته شده‌اند که برخوردار از آرامگاه و اتاقک‌های فلزی و یا طاق‌های آجری بر روی خود هستند. بطوریکه شکلی از اختلاف بین منزلت و جایگاه اشخاص حتی در گورستان نیز تداعی می‌شد.
قدمت ججین به درستی مشخص نیست
مشابه سنگ‌قبرهای حکاکی شده در بسیاری از قبرستان‌های قدیمی اردبیل از جمله بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و بقعه شیخ جبرئیل وجود دارد؛ اما آنچه جای تأسف است مطالعات حداقلی در خصوص سنگ‌قبرها است و به درستی مشخص نیست که قدمت سنگ‌قبرها به چه تاریخی بازمی‌گردد.
برخی مدعا که سنگ‌قبرهایی از روسیه به اردبیل انتقال یافته صحیح نیست. بررسی سنگ‌قبرهای قبرستان ججین نیز نشان می‌دهد قبور قدیمی به دور قاجار و دوره پهلوی اول و زمان رضاشاه بازمی‌گردد.
در این قبرستان یک تعداد از قبور بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد و تعدادی که آرامگاه دارند به دوره رضاشاه بازمی‌گردد.
تنها شخصیت تاریخی دفن شده در ججین روحانی مبارز دوره دمکرات است که در زمان منازعه میرزاعلی اکبر مرحوم کشته شده و در این قبرستان دفن می‌شود؛ قبر وی ۲۲ سال قبل بازسازی شد.
فراموشی رموز تاریخی قبرهای اردبیل
متأسفانه بارها شکستن سنگ‌قبرها با این تصور که ممکن است در داخل قبر شی‌ء ارزشمندی به همراه جسد دفن شده باشد، مشاهده می‌شود بر خلاف ادعای بابا صفری هنوز تعدادی از سنگ‌قبرهای حکاکی شده باقی‌مانده است که ممکن است از نظر این محقق به دور مانده باشد. اما استفاده از سنگ‌قبرها در پی ساختمان‌ها امر مرسومی بوده و هم‌اینک نیز مسئولان میراث فرهنگی یکی از مهم‌ترین موانع نگه‌داری سنگ‌قبرها را فرهنگ‌های اشتباه پیرامون آن می‌دانند.
در کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ بابا صفری تصریح شده است: «این سنگ‌ها که در قبرستان‌های اردبیل زیاد بود در موقع احداث سربازخانه شهر جمع‌آوری گردید و به صورت لاشه‌سنگ درآمده و در پی بناها به کار رفت»
سردابه های پنهان در دل قبرستان‌های اردبیل
بابا صفری در اردبیل در گذرگاه تاریخی نوشته است: «هر محله برای خود قبرستانی داشت و معمولاً زمین قبرستان از طرف مردم خیر اهدا می‌شد و یا با جمع‌آوری پول از مردم خریداری می‌گشت. جنازه بعضی از متمکنین را امانت می‌گذاشتند تا به عتبات عالیات منتقل و در نجف اشرف دفن کنند و بدین منظور در هر قبرستانی سرداب بزرگی در زیر زمین می‌ساختند و اجساد امانت را در قوطی تخته‌ای گذاشته در آنجا قرار می‌دادند و اگر مرده از اعاظم و اکابر شهر بود او را در سردابه های بقعه شیخ صفی‌الدین یا قبری در امامزاده صالح جای می‌دادند.»
اخیراً کشف گور دسته‌جمعی ۹ زن در خلخال که در محل سردابه به صورت موقت نگه‌داری می‌شد اثبات مدعایی است که بیش از نیم‌قرن قبل بابا صفری بر آن صحه گذاشته است.
ونوس بهنود