معرفی کلانشهرهای ایران با توضیحات+ لیست کامل

با رشد جمعیت ایران و نرخ رو به رشد شهرنشینی، شاهد بزرگتر شدن شهرها و حضور کلانشهرها در اقصی نقاط نقاط کشورمان هستیم. این کلانشهرها، مراکزی پرجنب‌وجوش و قلب تپنده‌ اقتصاد، فرهنگ و سیاست کشور هستند. این شهرها با جمعیتی میلیونی و گستره‌ای وسیع، نقشی حیاتی در توسعه‌ی ملی ایفا می‌کنند. کلانشهرها نه تنها قطب‌های اصلی جذب جمعیت به شمار می‌روند، بلکه به عنوان مراکز نوآوری، تجارت، صنعت، آموزش و خدمات نیز شناخته می‌شوند. از تهران، پایتخت پرهیاهو و مرکز سیاسی کشور، تا مشهد، قطب مذهبی و پذیرای زائران، و اصفهان، مهد هنر و معماری، هر یک از این شهرها با هویتی منحصربه‌فرد، داستانی از تاریخ، فرهنگ و پیشرفت ایران را روایت می‌کنند. شناخت این مراکز جمعیتی و ویژگی‌های آن‌ها، درک بهتری از ساختار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران را فراهم می‌سازد. در ادامه به معرفی کلان شهرهای ایران می‌پردازیم.

تهران: پایتخت و بزرگترین کلانشهر ایران

تهران، پایتخت و پرجمعیت‌ترین شهر ایران، از دوران نوسنگی تاکنون سکونتگاه بشر بوده است. این شهر در قرن هفتم هجری با ویرانی ری رونق گرفت، در دوران صفویه اهمیت یافت و با روی کار آمدن قاجاریه به پایتختی رسید.

در دوران پهلوی، تهران به سرعت توسعه یافت و به مرکز سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران تبدیل شد. انقلاب اسلامی و جنگ ایران و عراق، روند توسعه شهر را کند کرد، اما پس از جنگ، تهران دوباره رشد چشمگیری داشت.

تهران به عنوان قطب اقتصادی ایران، سهم قابل توجهی در تولید ناخالص داخلی کشور دارد. این شهر همچنین یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری ایران است و جاذبه‌های تاریخی و مدرن بسیاری را در خود جای داده است. برج آزادی و برج میلاد از جمله نمادهای معروف تهران هستند.

از لحاظ تقسیمات شهری، تهران شامل ۲۲ منطقه شهرداری می‌شود. تهران دارای دو فرودگاه بین‌المللی شامل فرودگاه مهرآباد و امام خمینی است.

از نظر طبیعی، تهران دارای اقلیم نیمه‌خشک است و به دو بخش دشتی و کوهپایه‌ای تقسیم می‌شود. این شهر جمعیتی متنوع دارد و مردم آن از اقصی نقاط ایران به این منطقه مهاجرت کرده‌اند ولی در مجموع، فارس زبانان اکثریت جمعیت را تشکیل می‌دهند.

برای مطالعه بیشتر درباره شهر تهران میتوانید به سایت ویکیدا به آدرس https://fa.wikida.ir مراجعه کنید.

مشهد: نگین خراسان و پایتخت معنوی ایران

مشهد، دومین کلان‌شهر پرجمعیت ایران و مرکز استان خراسان رضوی است که به واسطه حرم امام رضا یکی از مهم‌ترین شهرهای زیارتی جهان اسلام محسوب می‌شود. این شهر که در دشت مشهد و میان کوه‌های هزارمسجد و بینالود واقع شده است، آب و هوایی معتدل و خشک دارد.

مشهد با داشتن ۱۳ منطقه شهرداری و امکانات حمل و نقل گسترده، به خوبی برای پذیرایی از زائران آماده شده است. فرودگاه بین‌المللی، ایستگاه راه آهن و پایانه‌های مسافربری ارتباط این شهر را با سایر نقاط کشور و منطقه برقرار می‌کنند.

اقتصاد مشهد عمدتاً بر پایه گردشگری مذهبی استوار است و سالانه میلیون‌ها زائر از سراسر جهان به این شهر سفر می‌کنند. علاوه بر این، مراکز تجاری بزرگ و امکانات پزشکی پیشرفته، مشهد را به قطب گردشگری تفریحی و سلامت نیز تبدیل کرده است.

مردم مشهد عمدتاً فارسی‌زبان هستند و با فرهنگ غنی و تاریخی خود، به این شهر هویتی خاص بخشیده‌اند. در سال ۱۳۸۸، مشهد به عنوان «پایتخت معنوی ایران» انتخاب شد که نشان از اهمیت این شهر در فرهنگ و اعتقادات مردم ایران دارد.

برای مطالعه بیشتر درباره شهر مشهد میتوانید به سایت ویکیدا به آدرس https://fa.wikida.ir مراجعه کنید.

اصفهان: پایتخت تاریخ و معماری ایران

اصفهان، یکی از زیباترین و تاریخی‌ترین شهرهای ایران، با داشتن سه اثر ثبت شده در یونسکو، به عنوان پایتخت فرهنگی و هنری ایران شناخته می‌شود. این شهر که در دوران صفویه به اوج شکوه خود رسید، با معماری بی‌نظیر، مساجد باشکوه، پل‌های تاریخی و بازارهای سنتی، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.

اصفهان که در مرکز فلات ایران و در کنار رودخانه زاینده‌رود قرار دارد، از دیرباز به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز علمی، فرهنگی و اقتصادی ایران شناخته می‌شد. در دوران صفویه، اصفهان به پایتختی ایران انتخاب شد و شاه عباس با ساخت بناهای عظیم و ایجاد تغییرات شهری، اصفهان را به یکی از زیباترین شهرهای آن دوره تبدیل کرد.

از مهم‌ترین ویژگی‌های اصفهان می‌توان به معماری ایرانی-اسلامی آن اشاره کرد که در بناهایی همچون میدان نقش جهان، مسجد جامع، کاخ چهلستون و پل خواجو به بهترین شکل نمایان است. همچنین، اصفهان به عنوان یکی از شهرهای خلاق یونسکو شناخته می‌شود و به دلیل صنایع دستی متنوع، هنرهای سنتی و نوآوری‌های شهروندانش شهرت جهانی دارد.

صنایع دستی اصفهان از جمله فرش، خاتم، قلمزنی، میناکاری و زری بافی، از دیرباز جایگاه ویژه‌ای در بازارهای جهانی داشته است. علاوه بر این، اصفهان دارای صنایع بزرگی همچون فولاد مبارکه و ذوب آهن است که در اقتصاد نقش مهمی ایفا می‌کنند.

برای مطالعه بیشتر درباره شهر اصفهان میتوانید به سایت ویکیدا به آدرس https://fa.wikida.ir مراجعه کنید.

کرج: ایران کوچک

کرج، چهارمین کلانشهر پرجمعیت ایران، در دامنه جنوبی رشته کوه البرز و در همسایگی تهران قرار دارد. این شهر که زمانی روستایی ییلاقی با طبیعتی بکر بود، امروزه به یکی از مهم‌ترین مراکز صنعتی، تجاری و مسکونی ایران تبدیل شده است.

موقعیت جغرافیایی مناسب، نزدیکی به تهران و وجود صنایع مختلف، کرج را به شهری مهاجرپذیر تبدیل کرده است. به همین دلیل، به کرج لقب “ایران کوچک” داده‌اند. این شهر با ترکیبی متنوع از اقوام مختلف، فرهنگ غنی و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی فراوان، مقصدی جذاب برای گردشگران و مهاجران است.

کرج دارای آثار تاریخی از جمله کاخ مروارید و کاروانسرای شاه عباسی است. همچنین، طبیعت زیبای البرز و جاذبه‌های گردشگری مانند پیست اسکی دیزین و سد امیرکبیر، کرج را به یک مقصد گردشگری محبوب تبدیل کرده است.

وجود امکانات رفاهی و تفریحی متعدد، از جمله پارک‌ها، مراکز خرید و مجتمع‌های ورزشی، کیفیت زندگی در کرج را افزایش داده است. با این حال، رشد سریع جمعیت و صنعتی شدن، چالش‌هایی از جمله آلودگی هوا و ترافیک را برای این شهر به همراه داشته است.

به طور خلاصه، کرج شهری است با پتانسیل‌های فراوان که در حال توسعه و پیشرفت است. این شهر با ترکیبی از تاریخ، طبیعت و مدرنیته، می‌تواند مقصد مناسبی برای زندگی، کار و گردشگری باشد.

برای مطالعه بیشتر درباره شهر کرج میتوانید به سایت ویکیدا به آدرس https://fa.wikida.ir مراجعه کنید.

شیراز: مهد شعر و ادب ایران

شیراز، شهری با قدمت تاریخی و فرهنگی غنی، در قلب استان فارس و جنوب ایران واقع شده است. این کلان‌شهر با معماری زیبا، باغ‌های دل‌انگیز و ادبیات غنی، از دیرباز به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی ایران شناخته می‌شود.

شیراز در منطقه‌ای کوهستانی و با آب و هوای معتدل قرار دارد. این شهر با کوه‌های زاگرس درآمیخته و طبیعتی زیبا و چشم‌نواز دارد. وجود باغ‌های تاریخی مانند باغ ارم و حافظیه، به همراه آرامگاه شاعران نامدار ایرانی مانند حافظ و سعدی، شیراز را به شهری ادبی و فرهنگی تبدیل کرده است.

شیراز در طول تاریخ، پایتخت سلسله‌های مختلفی از جمله زندیه بوده است. این شهر با معماری باشکوه و بناهای تاریخی متعددی همچون مسجد جامع عتیق، ارگ کریم‌خان و بازار وکیل، نمادی از معماری ایرانی-اسلامی است.

شیراز علاوه بر جاذبه‌های تاریخی، دارای صنایع دستی متنوعی همچون قلمزنی، مینا کاری و گلیم بافی است. این شهر همچنین به دلیل تولید انواع خشکبار و صنایع غذایی نیز شهرت دارد.

شیراز به عنوان یکی از مقاصد مهم گردشگری ایران، سالانه پذیرای میلیون‌ها گردشگر داخلی و خارجی است. این شهر با فرهنگ غنی، مردمانی خونگرم و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی فراوان، یکی از زیباترین شهرهای ایران است.

برای مطالعه بیشتر درباره شهر شیراز میتوانید به سایت ویکیدا به آدرس https://fa.wikida.ir مراجعه کنید.

تبریز: نگین آذربایجان و شهر اولین‌ها

تبریز، شهری با قدمتی دیرینه و هویتی پرافتخار، در دل سرزمین آذربایجان و در دامنه کوه‌های سهند قرار گرفته است. این کلان‌شهر که به عنوان بزرگ‌ترین قطب اقتصادی منطقه آذربایجان شناخته می‌شود، از دیرباز به عنوان مرکز اداری، تجاری، فرهنگی و سیاسی این منطقه ایفای نقش کرده است.

تبریز در طول تاریخ خود، فراز و نشیب‌های بسیاری را تجربه کرده است و در طول تاریخ به عنوان پایتخت چندین سلسله قدرتمند مانند روادیان، اتابکان آذربایجان، ایلخانان، صفویان انتخاب شده است. تبریز در دوران ایلخانان به اوج شکوفایی خود رسید و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شهرهای جهان شناخته می‌شد.

تبریز به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، همواره از اهمیت تجاری و اقتصادی برخوردار بوده است. این شهر به عنوان دروازه ورود به ایران از شمال‌غرب، نقش مهمی در تجارت بین‌المللی داشته است. همچنین، تبریز با داشتن صنایع متنوع و پیشرفته، یکی از قطب‌های صنعتی ایران محسوب می‌شود.

تبریز شهری با فرهنگ غنی و متنوع است. مردم تبریز به زبان ترکی آذربایجانی با گویش تبریزی صحبت می‌کنند و به فرهنگ و آداب و رسوم خود بسیار افتخار می‌کنند. این شهر با داشتن آثار تاریخی و فرهنگی متعدد، همچون مسجد کبود، بازار تبریز و ارگ تبریز، نمادی از هنر و معماری ایرانی-اسلامی است.

تبریز در تاریخ معاصر ایران نیز نقش مهمی ایفا کرده است. این شهر به عنوان یکی از کانون‌های اصلی انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی، در شکل‌گیری ایران مدرن نقش بسزایی داشته است. تبریز امروز، شهری مدرن و پویا است که با حفظ هویت تاریخی و فرهنگی خود، به سمت توسعه و پیشرفت حرکت می‌کند. این شهر با برخورداری از امکانات رفاهی و تفریحی مناسب، به یکی از مقاصد گردشگری مهم در ایران تبدیل شده است.

برای مطالعه بیشتر درباره شهر تبریز میتوانید به سایت ویکیدا به آدرس https://fa.wikida.ir مراجعه کنید.

قم: پایتخت فرهنگی جهان تشیع

قم، ، کلانشهری مهم در ایران و مرکز استان و شهرستان قم، در کنار رودخانه قمرود و در دشت حاصلخیز قم واقع شده است. این شهر با جمعیتی بالغ بر ۱٬۲۰۱٬۱۵۸ نفر (طبق سرشماری سال ۱۳۹۵)، هفتمین شهر بزرگ ایران به شمار می‌رود. وسعت این شهر حدود ۱۱۵ کیلومتر مربع و طول آن ۲۶ کیلومتر است. اکثریت ساکنان قم را شیعیان دوازده امامی تشکیل می‌دهند و اقلیت‌های دینی دیگری مانند زرتشتیان و مسیحیان نیز در این شهر زندگی می‌کنند.

قم به عنوان «حرم اهل بیت»، «شهر علم»، «استراحتگاه مؤمنین»، «دارالموحدین»، «شهر کریمه اهل بیت» و «عُشِ آل محمد» (آشیانهٔ آل محمد) شناخته می‌شود. این شهر همچنین پایتخت فرهنگی جهان شیعه، پایتخت دوم ادبیات کودک و نوجوان ایران، قطب تولید معارف دینی و مطالب اسلامی، و یکی از قطب‌های اصلی انتشار کتاب در ایران و بزرگ‌ترین قطب انتشار کتاب‌های دینی در خاورمیانه محسوب می‌گردد. قم از شهرهای مهاجرپذیر ایران است و میزبان تعداد زیادی از اتباع کشورهای افغانستان، پاکستان و کشورهای عربی است.

اهمیت قم به عنوان یک شهر زیارتی، بیش از هر چیز به دلیل وجود مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه، دختر امام موسی کاظم (ع)، امام هفتم شیعیان، است. این شهر همچنین محل سکونت بسیاری از روحانیون بلندپایه شیعه در طول تاریخ بوده است. علاوه بر حرم حضرت معصومه، وجود مزارهای متعدد از نوادگان ائمه و مسجد جمکران نیز بر اهمیت زیارتی این شهر افزوده است. قم پس از مشهد، دومین شهر زیارتی مهم ایران به شمار می‌رود. از دوره صفویه و پس از جدا شدن عتبات عالیات از ایران و دور بودن مشهد از مرکز کشور، قم به تدریج به مقصدی مهم‌تر برای زائران تبدیل شد.

برای مطالعه بیشتر درباره شهر قم میتوانید به سایت ویکیدا به آدرس https://fa.wikida.ir مراجعه کنید.

اهواز: کلان‌شهر صنعتی و نفت‌خیز جنوب غرب ایران

اهواز مرکز استان خوزستان، کلانشهری با پیشینه‌ تاریخی در جنوب غربی ایران است. این شهر پس از انتقال مرکز استان از شوشتر به اهواز در سال ۱۳۰۳ شمسی، به عنوان قلب تپنده خوزستان شناخته می‌شود. اهواز با جمعیت ۱٬۱۸۴٬۷۸۸ نفر (سال 1395) هشتمین شهر پرجمعیت و پنجمین شهر بزرگ ایران پس از تهران، مشهد، اصفهان و شیراز است.

وجود پل‌های متعدد بر روی رودخانه کارون که شهر را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌کند، سبب شده تا اهواز به «شهر پل‌ها» شهرت یابد. این پل‌ها نه تنها ارتباط بین دو بخش شهر را تسهیل می‌کنند، بلکه جلوه‌ای زیبا به سیمای شهری اهواز بخشیده‌اند.

اهواز به عنوان قطب صنعتی مهمی در ایران شناخته می‌شود. استقرار شرکت‌های بزرگی همچون شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب (بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت ایران)، شرکت ملی حفاری ایران (بزرگ‌ترین شرکت حفاری کشور) و شرکت فولاد خوزستان (از تولیدکنندگان بزرگ فولاد خام کشور) و نیز شعب اصلی برخی دیگر از کارخانه‌های مهم کشور، گواه این مدعاست. علاوه بر این، میدان نفتی اهواز، به عنوان بزرگ‌ترین میدان نفتی ایران و سومین میدان بزرگ نفتی جهان، در این منطقه قرار دارد. رودخانه کارون، پرآب‌ترین رودخانه ایران، با عبور از اهواز، زیبایی و طراوت خاصی به این شهر بخشیده است.
مردم اهواز عمدتاً شیعه مذهب هستند و به زبان‌های فارسی و عربی صحبت می‌کنند. ترکیب جمعیتی این شهر شامل اقوام گوناگونی است که بیشترین آنها عبارتند از: فارس‌ها (44.8%) که به گویش‌های مختلف فارسی مانند فارسی معیار، شوشتری، دزفولی، بهبهانی، آبادانی، ماهشهری و رامهرمزی سخن می‌گویند، عرب‌ها (35.7%) و لرها (15.8%).

برای مطالعه بیشتر درباره شهر اهواز میتوانید به سایت ویکیدا به آدرس https://fa.wikida.ir مراجعه کنید.

کرمانشاه: کلان‌شهر منطقه غرب ایران

کرمانشاه، با نام کردی کرماشان، مرکزاستان کرمانشاه و نهمین شهر پرجمعیت ایران است. این کلانشهر با جمعیتی بالغ بر ۹۴۶٬۶۵۱ نفر (بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵) و مساحتی حدود ۹۳ کیلومتر مربع، مهم‌ترین شهر در منطقه مرکزی غرب ایران و بزرگ‌ترین شهر کردنشین کشور محسوب می‌شود.

کرمانشاه دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است و از شمال به کوه فرخشاد، از شمال غربی به طاق بستان و از جنوب به سفیدکوه محدود می‌شود. این شهر به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در چهارراه دو محور شمال به جنوب و شرق به غرب، همسایگی با کشور عراق و قرار گرفتن در مسیر شهرهای زیارتی کربلا و بغداد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

تاریخ کرمانشاه به بیش از ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. این منطقه در دوران اشکانیان سکونتگاه شهری بوده و در سده چهارم میلادی به عنوان دومین اقامتگاه پادشاهی ساسانیان برگزیده شده و تا حمله اعراب به ایران، به عنوان دومین پایتخت این سلسله مورد توجه بود. در این دوره، باغ‌های باشکوهی در این منطقه خوش آب و هوا احداث شد که محل تفریح و خوشگذرانی شاهان ساسانی بود.
پس از حمله اعراب، دو حکومت کرد حسنویان و بنی عیاران در کرمانشاه به قدرت رسیدند و در دوران سلجوقیان نیز این شهر به عنوان شهر ارشد کردستان شناخته شد. در قرون میانی، کرمانشاه به عنوان بخشی از ناحیه چهارگانه عراق عجم شناخته می‌شد. در دوره صفویان، خاندان کرد زنگنه در کرمانشاه حکومتی تشکیل دادند که تا آغاز قرن نوزدهم میلادی تداوم داشت. در دوران قاجار، این شهر تحت حکومت این خاندان قرار گرفت و به مرکز تجارت تبدیل شد. کرمانشاه در جنبش مشروطه نقشی فعال داشت و در جنگ‌های جهانی اول و دوم به تصرف نیروهای بیگانه درآمد و پس از پایان جنگ‌ها تخلیه شد. این شهر همچنین در جنگ ایران و عراق آسیب‌های فراوانی دید. در سال ۱۴۰۰، کرمانشاه به دلیل فرهنگ غنی غذایی خود توسط یونسکو به عضویت شبکه جهانی شهرهای خلاق درآمد.

برای مطالعه بیشتر درباره شهر کرمانشاه میتوانید به سایت ویکیدا به آدرس https://fa.wikida.ir مراجعه کنید.

رشت: شهر باران‌های نقره‌ای

رشت، مرکز استان گیلان، با لقب «شهر همیشه بیدار» شناخته می‌شود. این شهر پرجمعیت‌ترین شهر شمال ایران در بین سه استان حاشیه دریای خزر، بزرگ‌ترین شهر گیلک‌نشین و بزرگ‌ترین سکونتگاه سواحل جنوبی این دریاست. رشت با جمعیتی بالغ بر ۶۷۹٬۹۹۵ نفر (طبق سرشماری ۱۳۹۵) و جمعیتی شناور روزانه بیش از یک میلیون نفر، در تعطیلات و ماه‌های گردشگری به دو میلیون نفر نیز می‌رسد. این شهر از نظر نسبت جمعیت به وسعت، فشرده‌ترین شهر ایران و از نظر نسبت جمعیت در شب و روز نیز رتبه نخست کشور را دارد.

مردم رشت به لهجه‌های گوناگون گویش بیه‌پس زبان گیلکی صحبت می‌کنند. آب و هوای معتدل خزری و شبه‌مدیترانه‌ای با تابستان‌های گرم و شرجی و زمستان‌های سرد و مرطوب، از ویژگی‌های اقلیمی این شهر است. رشت با لقب «شهر باران‌های نقره‌ای»، رتبه نخست میزان بارش در بین مراکز استان‌های ایران را به خود اختصاص داده است.

رشت با قدمتی بیش از ۴۵۰ سال به عنوان مرکز گیلان، نقشی کلیدی در تاریخ ایران، از جمله انقلاب مشروطه، جنبش جنگل و انقلاب ۱۳۵۷، ایفا کرده است. قرارگیری در جاده ابریشم، رشت را به عنوان مرکز تجارت شمال مطرح ساخته و پیشینه‌ای درخشان در مبادلات خارجی به آن بخشیده است.

در سال ۹۳۶ هجری شمسی، در زمان شاه طهماسب صفوی، رشت به عنوان مرکز خطه گیلان انتخاب شد و از سال ۱۳۹۴، ۱۲ دی ماه به عنوان «روز نکوداشت شهر رشت» جشن گرفته می‌شود. این شهر در قرن سیزدهم میلادی مرکز تجارت ابریشم و دارای کارگاه‌های نساجی متعددی بود و در آن زمان کنسولگری‌های کشورهای روس، انگلیس و عثمانی در آن دایر بود.

این شهر در سال ۲۰۱۵ به عنوان شهر خلاق خوراک‌شناسی توسط یونسکو به ثبت رسید و به شبکه شهرهای خلاق جهان پیوست. رشت تنها شهر ایران و یکی از ۱۹ شهر جهان است که در این زمینه در یونسکو ثبت شده است. امروزه، رشت یکی از قطب‌های کشاورزی، تولید برنج، فولاد و نانوداروهای ضد سرطان در ایران به شمار می‌رود.
همچنین رشت در حوزه صنایع دستی، به ویژه رشتی‌دوزی (قلاب‌دوزی رشت) که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، شهرت دارد. در سال ۱۳۹۹، رشت به عنوان «شهر ملی هنرهای سنتی ایران با محوریت رشتی‌دوزی» شناخته شد.

برای مطالعه بیشتر درباره شهر رشت میتوانید به سایت ویکیدا به آدرس https://fa.wikida.ir مراجعه کنید.

ارومیه: شهر آب و تاریخ در شمال غربی ایران

ارومیه، مرکز استان آذربایجان غربی، در شمال غربی ایران واقع شده است. این شهر با جمعیتی بالغ بر ۷۳۶٬۲۲۴ نفر (بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵)، دهمین شهر پرجمعیت ایران و دومین شهر پرجمعیت شمال غرب کشور به شمار می‌رود. ارومیه با ارتفاع ۱۳۳۲ متر از سطح دریا، در غرب دریاچه ارومیه و در دامنه کوه سیر و در میان دشت ارومیه قرار گرفته است. آب و هوای ارومیه در تابستان نسبتاً گرم و در زمستان سرد است. این شهر در ۷۶۳ کیلومتری شمال غربی تهران و ۱۷ کیلومتری ساحل غربی دریاچه ارومیه و در مسیر شهرهای خوی، سلماس، مهاباد و سردشت واقع شده است.

نام ارومیه در زبان‌های باستانی به معنای «شهر آب» است که از ترکیب دو کلمه «اور» به معنای شهر و «میه» به معنای آب تشکیل شده است. ارومیه شهری با قدمت بسیار طولانی است که برخی تاریخ بنای آن را به ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نسبت می‌دهند. این شهر در طول تاریخ شاهد رخدادها و حوادث گوناگونی از جمله اشغال توسط عثمانی‌ها و روس‌ها بوده است. به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز خود در میان شاهراه‌های ارتباطی قفقاز، میان‌رودان و آسیای صغیر، در گذشته از مراکز مهم تجاری منطقه محسوب می‌شد. امروزه نیز سوغات اصلی این شهر، نقل است.

ارومیه در تاریخ معاصر ایران نیز نقش مهمی داشته و به عنوان شهر پیشرو در بسیاری از زمینه‌ها شناخته می‌شود. این شهر دارای اولین بیمارستان به شیوه نوین، اولین مرکز آموزش پزشکی، اولین مدرسه به شیوه نوین، اولین شبکه تلویزیون محلی و اولین نشریه محلی در ایران بوده است.

برای مطالعه بیشتر درباره شهر ارومیه میتوانید به سایت ویکیدا به آدرس https://fa.wikida.ir مراجعه کنید.

زاهدان: شهر پرهیزکاران

زاهدان، مرکز استان سیستان و بلوچستان، در جنوب شرقی کشور و در فاصله ۱۴۹۴ کیلومتری جنوب شرقی تهران واقع شده است. جمعیت زاهدان بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، بالغ بر ۵۸۷٬۷۳۰ نفر بوده و دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران محسوب می‌شود.
این شهر با ارتفاع ۱۳۸۵ متر از سطح دریا، از موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای برخوردار است و به عنوان پلی ارتباطی بین پاکستان، خراسان و کرمان عمل می‌کند. زاهدان از شمال به شهرستان هامون، از جنوب به شهرستان تفتان، از شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان و از غرب به شهرستان فهرج محدود می‌شود. این موقعیت مرزی، به زاهدان اهمیت راهبردی تجاری و نظامی خاصی بخشیده است. راه‌آهن پاکستان که از مرز میرجاوه وارد ایران می‌شود و به این شهر می‌رسد. همچنین نزدیکی زاهدان به محل تلاقی مرزهای ایران، پاکستان و افغانستان، بر اهمیت آن افزوده است.

زاهدان شهری نوبنیاد است که پیش از دوره پهلوی، روستایی کوچک به نام «دزآپ» بود. «دزآپ» واژه‌ای بلوچی به معنای «آب دزد» است. در سال ۱۳۰۸ خورشیدی و در دوره رضاشاه، به دلیل تدین ساکنین منطقه، نام آن به زاهدان به معنای «شهر پرهیزگاران» تغییر یافت. زاهدان به «قبله اهل سنت ایران» نیز شهرت دارد. آب و هوای زاهدان گرم و خشک است، اما شب‌های تابستان رو به سردی می‌گراید. آب آشامیدنی شهر از طریق انتقال آب شیرین از شهرستان زابل و هامون تأمین می‌شود.

امروزه، ترکیب جمعیتی زاهدان عمدتاً از سیستانی‌ها و بلوچ‌ها تشکیل شده است. سیستانی‌ها به گویش سیستانی زبان فارسی و بلوچ‌ها به زبان بلوچی صحبت می‌کنند. هر دو قوم دارای پوشاک سنتی خاص خود هستند که به پوشاک بلوچی و سیستانی شهرت دارد. علاوه بر این دو قوم، اقوام دیگری نیز مانند یزدی‌ها، بیرجندی‌ها، کرمانی‌ها، مهاجرانی از آذربایجان، سیک‌های هندی و افغانستانی‌ها در این شهر زندگی می‌کنند و به تنوع فرهنگی آن افزوده‌اند.

همدان: پایتخت تاریخ و تمدن ایران

همدان، شهری کهن و تاریخی است که در غرب ایران و در دامنه کوه الوند با ارتفاع ۱۷۴۱ متر از سطح دریا واقع شده است. این شهر با آب و هوای کوهستانی و سرد، نه تنها یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران بلکه از کهن‌ترین شهرهای جهان به شمار می‌رود. در سال ۱۳۸۵، مجلس شورای اسلامی همدان را به عنوان «پایتخت تاریخ و تمدن ایران» معرفی کرد. همدان اولین پایتخت سلسله مادها بوده و در دوره‌های مختلف تاریخی از جمله هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، آل بویه و سلجوقیان نیز به عنوان یکی از پایتخت‌های ایران ایفای نقش کرده است. آثار باستانی ارزشمندی همچون محوطه هگمتانه و کتیبه‌های گنج‌نامه که مربوط به دوران هخامنشیان هستند، گواه این قدمت تاریخی‌اند.

همدان به دلیل داشتن آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری فراوان، به عنوان یکی از قطب‌های فرهنگی و گردشگری ایران شناخته می‌شود. آرامگاه بوعلی سینا، دانشمند نامدار ایرانی، به عنوان نماد شهر همدان و همچنین نمادی از فرهنگ، دانش و علم ایران در جهان شناخته می‌شود.

همدان سیزدهمین شهر پرجمعیت ایران است. در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۴ خورشیدی، مهندس آلمانی کارل فریش، طرحی مدرن و شعاعی برای شهر همدان طراحی کرد و شش خیابان اصلی شهر به میدان مرکزی (امام خمینی) متصل می‌شوند. این طراحی شعاعی، با وجود زیبایی، امروزه به دلیل افزایش جمعیت، باعث ایجاد ترافیک سنگین در مرکز شهر شده است.

کرمان: شهر تاریخ، فرهنگ و صنعت

کرمان، مرکز استان و شهرستان کرمان، کلان‌شهری در جنوب ایران است. این شهر با جمعیتی بالغ بر ۷۳۸٬۷۲۴ نفر بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، چهاردهمین شهر پرجمعیت ایران به شمار می‌رود. کرمان با وسعتی نزدیک به ۲۴۰ کیلومتر مربع، با مشکلاتی همچون حاشیه‌نشینی نیز مواجه است. این شهر با ارتفاع ۱۷۶۴ متر از سطح دریا، چهارمین مرکز استان مرتفع ایران محسوب می‌شود و به همین دلیل، تابستان‌های معتدل و خنک‌تری نسبت به سایر شهرهای با اقلیم نیمه‌کویری دارد. کرمان همچنین با دارا بودن بناهای تاریخی متعدد و پیشینه‌ای غنی، به عنوان یکی از پنج شهر تاریخی ایران شناخته می‌شود.

مردم کرمان از قوم فارس هستند و به زبان فارسی با لهجه کرمانی صحبت می‌کنند. اکثریت مردم پیرو دین اسلام و مذهب شیعه‌اند. کرمان همچنین مرکز فعالیت و تجمع شیخیه در شاخه کریمخانیه است و به همین دلیل برای این گروه از مسلمانان، شهری مقدس به شمار می‌رود. اقلیت‌هایی از زرتشتیان و یهودیان نیز در کرمان زندگی می‌کنند و آثار تاریخی مربوط به آن‌ها مانند آتشکده زرتشتیان و قبرستان یهودیان هنوز در شهر باقی مانده است. جشن باستانی سده، بزرگترین جشن زرتشتیان، نیز در این شهر برگزار می‌شود.

اقتصاد کرمان بر پایه صنایع گوناگونی استوار است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به صنایع مس شهیدباهنر، صنایع زغال‌سنگ، صنایع سیمان کرمان و سیمان ممتازان، فرش الماس کویر، صنایع لاستیک بارز و صنایع پزشکی اشاره کرد. کرمان همچنین در زمینه تولید گلاب و عرقیجات نیز فعال است و کارخانه گلاب زهرا، بزرگترین صادرکننده گلاب و روغن گل در ایران، در این شهر قرار دارد. در سال‌های اخیر، صنعت گردشگری نیز با جذب گردشگران داخلی و خارجی، سهم قابل توجهی در اقتصاد کرمان داشته است. کرمان به عنوان یکی از قطب‌های پزشکی ایران شناخته می‌شود و میزبان عمل‌های پیچیده پیوند اعضا در کشور است. وجود دانشگاه علوم پزشکی کرمان (دانشگاه تیپ یک) و دانشگاه شهید باهنر، کرمان را به یک قطب علمی مهم در کشور تبدیل کرده است.

یزد: شهر خشت خام، بادگیر و قنات

یزد، مرکز استان و شهرستان یزد، در مرکز ایران قرار دارد. این شهر به عنوان نخستین شهر خشت خام جهان و نخستین شهر تاریخی ایران شناخته می‌شود و در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. یزد همچنین به عنوان یکی از قطب‌های پزشکی و فرهنگی ایران مطرح است. بنا بر برخی منابع، نخستین صندوق امانات جهان ۱۷۰۰ سال پیش در این منطقه بنا نهاده شده است. دوران اوج آبادانی یزد از سده هشتم هجری به بعد بوده و اتابکان یزد نقش مهمی در پیشرفت این شهر در طول تاریخ ایفا کرده‌اند.

یزد با القابی همچون شهر بادگیرها، دارالعباده، دارالعلم و دارالعمل، شهر دوچرخه‌ها، شهر شیرینی، شهر قنات و قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب نیز شناخته می‌شود که هر کدام نمایانگر بخشی از ویژگی‌های فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی این شهر است. مردم یزد به زبان فارسی با لهجه یزدی سخن می‌گویند و در بین شهرستان‌های استان یزد، تفاوت‌های جزئی در گویش‌ها دیده می‌شود. زرتشتیان ساکن در یزد نیز به زبان بهدینی (گورونی یا دری زرتشتی) صحبت می‌کنند.

اکثریت مردم یزد مسلمان و شیعه دوازده‌امامی هستند. همچنین، یزد میزبان جمعیت قابل توجهی از زرتشتیان ایران است. وجود زیارتگاه‌های متعدد زرتشتیان در داخل و اطراف شهر، نشان از حضور پررنگ این جامعه در یزد دارد. جشن سده، یکی از مهم‌ترین و مشهورترین مراسم زرتشتیان، هر ساله در دهم بهمن‌ماه در یزد برگزار می‌شود.

اردبیل: شهر مقدس و خاستگاه صفویان

اردبیل مرکز استان اردبیل است و در شمال غربی کشور و در منطقه آذربایجان واقع شده است. این شهر با پیشینه‌ای غنی، چه قبل و چه بعد از اسلام، به عنوان مرکز آذربایجان شناخته می‌شده است. در طول تاریخ، اردبیل با نام‌های مختلفی همچون «دارالارشاد»، «دارالملک»، «دارالعرفان» و «دارالامان» خوانده شده و به دلیل قرارگیری در مسیر جاده ابریشم، از رونق اقتصادی چشمگیری برخوردار بوده است.
اردبیل از شهرهای باستانی و تاریخی ایران محسوب می‌شود. همچنین از سردترین شهرهای ایران به شمار می‌آید. این شهر در فاصله ۲۲۰ کیلومتری تبریز، ۲۸۰ کیلومتری زنجان و ۵۸۰ کیلومتری تهران قرار دارد.

اهمیت تاریخی اردبیل بیشتر به دلیل بنیانگذار سلسله صفویه، شیخ صفی‌الدین اردبیلی و مدفن او در این شهر است. با ظهور شیخ صفی‌الدین و خاندان صفوی، اردبیل جایگاه ویژه‌ای یافت و در دوران تیمور به «دارالارشاد» و در زمان صفویان به «دارالامان» شهرت یافت و از اهمیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بالایی برخوردار شد. سلسله صفویه با برانداختن هرج و مرج‌های موجود در ایران، حکومتی دینی و مذهبی را بنا نهاد که به باور بسیاری از مورخان، تشکیل این دولت یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخ ایران محسوب می‌شود.

نام «اردبیل» به معنای شهر مقدس، ریشه‌ای اوستایی دارد و از ترکیب دو واژه «ارته» (به معنای مقدس) و «ویل» (به معنای شهر) تشکیل شده است. این شهرستان با وسعت ۲۵۵۷ کیلومتر مربع، تحت تأثیر ارتفاعات کوه‌های سبلان، تالش و بزغوش قرار گرفته و همین عوامل طبیعی باعث شکل‌گیری جغرافیای خاص آن شده است. اردبیل با آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی متعدد، از مناطق مهم گردشگری ایران به شمار می‌رود. روستای تاریخی و گردشگری باروق نیز در ۱۲ کیلومتری این شهر واقع شده است.

بندرعباس: نگین خلیج فارس و قطب اقتصادی ایران

بندرعباس، مرکز استان هرمزگان، در جنوب ایران واقع شده و به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای بندری کشور شناخته می‌شود. این شهر، که در گذشته با نام گمبرون شناخته می‌شد، پس از بیرون راندن پرتغالی‌ها توسط شاه عباس، به نام کنونی تغییر یافت. بندرعباس با دارا بودن بنادر مهمی همچون شهید رجایی (بزرگ‌ترین بندر کانتینری ایران) و شهید باهنر، نقش حیاتی در اقتصاد ایران و منطقه ایفا می‌کند و به قطب مهمی در زمینه بازرگانی و صنعت تبدیل شده است. این شهر همچنین به عنوان منطقه ویژه اقتصادی معادن، فلزات، کشتی‌سازی و صادرات و واردات کالا شناخته می‌شود.

بندرعباس از شمال به ارتفاعات و کوه‌ها و از جنوب به خلیج فارس محدود می‌شود و به همین دلیل، شیب عمومی شهر از شمال به جنوب است. بخش وسیعی از شهر دارای سطحی هموار با ارتفاعی بین ۰٫۶ تا ۵ متر از سطح دریاست. فاصله بندرعباس تا شهر قشم حدود ۲۸ کیلومتر و تا تهران ۱۲۸۱ کیلومتر است. آب و هوای بندرعباس گرم و مرطوب است و بهترین زمان سفر به این شهر از نیمه آبان تا نیمه فروردین است. در گرم‌ترین روزها، دما تا ۵۲ درجه سانتیگراد و در سردترین روزها تا ۲ درجه سانتیگراد می‌رسد و میانگین بارش سالانه حدود ۲۰۰ میلی‌متر است. جمعیت بندرعباس بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، ۵۲۶٬۶۴۸ نفر اعلام شده است.

مردم بندرعباس عمدتاً مسلمان و پیرو مذاهب شیعه و سنی هستند. اهل سنت بیشتر در محله‌های داماهی، خواجه عطاء، اوزی‌ها، سورو و شقو (شهرک توحید) سکونت دارند. زبان رایج در بندرعباس ترکیبی از فارسی بندری، فارسی معیار و زبان‌های محلی استان هرمزگان مانند قشمی است. گویش بندری یکی از گویش‌های کهن فارسی است که ویژگی‌های باستانی خود را حفظ کرده است.

اراک: پایتخت صنعت ایران

اراک، یکی از کلانشهرهای ایران و مرکز استان مرکزی، با جمعیتی بالغ بر ۵۲۰٬۹۴۴ نفر (بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵)، هجدهمین شهر پرجمعیت ایران شناخته می‌شود. این شهر که در گذشته بخشی از ناحیه‌ای به نام عراق عجم بود، در دوران قاجار و توسط یوسف‌خان گرجی معروف به سپهدار، بنا نهاده شد. نام اولیه شهر، قلعه سلطان‌آباد بود که بعدها به سلطان‌آباد عراق و در نهایت در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به اراک تغییر یافت. سپهدار با صرف هزینه ۲۰۰٬۰۰۰ تومان، شهر جدید را با تمامی امکانات شهری آن زمان شامل قنات، حمام، آب‌انبار، مسجد، مدرسه، سقاخانه، بازار و ارگ حکومتی بنا کرد. با رونق اقتصادی و عبور راه‌آهن سراسری، مهاجرت به اراک افزایش یافت.

اراک دارای آب و هوای قاره‌ای با زمستان‌های سرد و مرطوب و تابستان‌های گرم و خشک است. موقعیت جغرافیایی شهر در میان پایکوه‌های داخلی رشته‌کوه زاگرس و تأثیر کوه‌های اطراف، تالاب میقان و دشت فراهان، ویژگی‌های خاصی به آب و هوای آن بخشیده است. اراک از نظر لرزه‌خیزی، شهری امن محسوب می‌شود و احتمال وقوع زلزله‌های بزرگ در آن بسیار کم است. ساکنین شهر عمدتاً مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند. زبان رایج مردم فارسی با لهجه اراکی است.

اراک به عنوان «پایتخت صنعت ایران» شناخته می‌شود و از نظر گوناگونی محصولات صنعتی، رتبه اول و از لحاظ صنایع مادر، رتبه دوم را در کشور داراست و به‌طور کلی یکی از چهار قطب صنعتی مهم ایران به شمار می‌رود. وجود صنایع مادر، تولید ۸۰٪ تجهیزات انرژی کشور، وجود بزرگ‌ترین کارخانه‌های تولیدکننده آلومینیوم، ماشین‌سازی، واگن‌سازی و لوکوموتیوسازی خاورمیانه، کمباین‌سازی خاورمیانه، تولید ماشین‌آلات سنگین و جرثقیل در خاورمیانه، مدرن‌ترین پالایشگاه نفت کشور و بزرگ‌ترین شرکت املاح معدنی کشور، این شهر را به کانون صنایع سنگین تبدیل کرده است. به همین دلیل، اراک با مشکل آلودگی هوا نیز مواجه است و طرح جامع کاهش آلودگی هوا برای مقابله با این مشکل به تصویب رسیده، اما اجرای ضعیف آن منجر به اعتراضات مردمی در سال ۱۳۹۲ شد. علاوه بر آلودگی هوا، ترافیک و گرانی مسکن از دیگر چالش‌های این شهر است. از جنبه گردشگری، بیشتر بناهای تاریخی اراک مربوط به دوره قاجار (فتحعلی شاه) هستند. قالی اراک نیز از صنایع دستی مهم شهر بوده که در گذشته شهرت زیادی داشته و رقیبی برای قالی کرمان محسوب می‌شده است.

منبع: ویکیدا