نارین قلعه؛ دژ حکومتی شهر اردبیل

به گزارش دیدشهر، نارین قلعه اردبیل قلعه مستحکمی بوده که در داخل شهر اردبیل و در کنار بالیقلو چایی قرار داشته و در سال 1315 تخریب شده است.

نارین قلعه که بیشترین شهرت و اهمیتش را از دورۀ قاجار کسب کرده پیش از این دوره نیز وجود داشته، منتها قلعه کوچکتری بوده و به نام «ارک» خوانده می شده است و گویا آقا محمد خان قاجار در نخستین سفرش به اردبیل هنگامی که عازم جنگ بر علیه گرجستان بوده در آنجا اقامت کرده است.

زمان ساخت نارین قلعه

از زمان دقیق ساخت آن اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی احتمالا بنای آن به قبل از دوران صفویه باز می‌گردد. این قلعه در زمان فتحعلی شاه قاجار و به دست هیات نظامی فرانسوی به سرپرستی ژنرال گاردان تحکیم و بازسازی شد.

این قلعه در سال 1315 تخریب شد و بنای قابل توجهی از آن برجای نمانده است.

کارکرد قلعه

این قلعه محل سکونت حاکم شهر اردبیل بوده و پادگان و زندان شهر نیز در آنجا قرار داشت.

این قلعه دژ حکومتی شهر اردبیل بوده است و در جنگ‌های ایران و روس مرکز ذخیره لوازم جنگی بشمار می‌رفت.

از این قلعه به عنوان زندان هم استفاده می‌شده است، بسیاری از شاهزادگان و مدعیان پادشاهی قاجار و بعدها تعدادی از مجاهدان راه آزادی ومشروطه خواهان، مانند ستارخان در آن زندانی بوده‌اند.

معماری نارین قلعه

نارین قلعه یکی از مهمترین آثار دوره اسلامی در اردبیل است که اثری از آن باقی نمانده و با این وجود نقش مهمی در تاریخ معاصر اردبیل و شمال غرب ایران به خصوص در دوره انقلاب مشروطه دارد.

این قلعه که همواره جهات نظامی آن با بنای برجها و ستونها و انبارهای مهم خواربار و ارزاق حفظ و تأمین شده بود به اندازه ای مستحکم و طبق اسلوب معماری جدید آن عصر بوجود آمده بود که هنوز هم اگر وجود داشت پس از یک قرن و نیم خودنمائی می کرد.

در اطراف قلعه، باروی محکمی با برج های مستحکم ساختند و علاوه بر خندق قدیمی قلعه که در داخل دیوارهای جدیدتر قرار گرفته بود در خارج آن نیز خندق عمیق و عریضی کندند و نهر آب را هم از محله شا باغی به آن بردند. خندق را همواره پر از آب می کردند و شبها نیز تخته پلها را بکناری کشیده ساکنان دژ را در یک جزیره محکمی قرار می دادند. بر بالای برجها توپهای بزرگی کار گذاشته و در دیوارها نیز «مزقل»ها و سوراخهائی برای تیراندازی سربازان بوجود آورده بودند.

برای رفت و آمد هم دو در بزرگ و محکم در وسط ضلع شمالی و جنوبی آن تعبیه کردند که بوسیله پل متحرک چوبی به آنطرف خندق ارتباط دادند.

دیوارهای قلعه بقدری مرتفع بود که داخل قلعه یک ساعت و نیم تا دو ساعت به غروب مانده تاریک میشد اگر چراغ روشن نمی کردند سربازان داخل قلعه همدیگر را نمی دیدند. در زمستانها نیز آفتاب در آن قلعه به چشم ساکنان قلعه نمی رسید.

این قلعه به اندازه ای دقیق و از روی اصول و قواعد فنی ساخته شده بود که وقتیکه (سرهار فورد جونز) نماینده مخصوص دربار انگلیس از آن بازدید بعمل آورد و از کیفیت و بنای حصارها و مخصوصاً جسری که از چوب بر روی رودخانه ارس کشیده شده وبه قلعه مربوط می گردید مستحضر شده سخت در حیرت فرو رفت.

نارین قلعه چگونه تخریب شد؟

در مورد چگونگی ویران شدن نارین قلعه اردبیل، بهترین منبع، خاطرات جناب آقای میر حمدالله قاضی که همکار روزنامه جودت، کارمند فرمانداری و سپس شهرداری اردبیل بوده، وی متولد 1285 در اردبیل می باشد او خاطرات خود را در این مورد چنین بیان می کند:

« رضا خان سردار سپه پس از رسیدن به سلطنت اعلام کرد می خواهد برای بازدید به آذربایجان بیاید. پیش از آمدن شاه، فهیمی استاندار آذربایجان برای تدارک مقدمات استقبال از رضا خان به اردبیل آمد، روز استقبال همه رجال شهر با لباس رسمی و کلاه سلیندر در مقابل خانه آقای امیری صف کشیدند. شاه پس از مراسم برای استراحت به خانه آقا رفته، بعد از ظهر شاه و همراهان برای بازدید به نارین قلعه رفتند. شاه ضمن بازدید از قسمت های مختلف قلعه، که در آن زمان به عنوان سربازخانه مورد استفاده بود، دستور داد که برای سربازها در بیرون شهر سربازخانه ای بسازند و قلعه را تعمیر کرده و در اختیار ادارات دولتی بگذارند. پس از رفتن رضا خان مسئولان که دستور شاه را عکس فهمیده بودند سربازها را از قلعه بیرون بردند و آنجا را به جای تعمیر تخریب و با خاک یکسان کردند و بدین ترتیب اردبیل یکی از جالبترین آثار تاریخی خود را از دست داد. می گویند رضاخان از شنیدن خبر تخریب نارین قلعه بقدری عصبانی شد که بلافاصله دستور داد فهیمی استاندار آذربایجان و رخشانی فرماندار اردبیل را به تهران احضار کنند و هر دو را از کار برکنار می کنند.»

در نوشتن این مطلب از وبلاگ محمود محمد هدایتی کمک گرفته شده است.

گردشگری استان اردبیل |مناطق تاریخی اردبیل