امامزاده صالح اردبیل، یکی از سه اولاد بلافصل امام موسی کاظم(ع)

امامزاده صالح ، امامزاده ای در وسط شهر اردبیل

به گزارش دیدشهر(didshahr.ir) یکی از مهمترین انگیزه های مهم گردشگری در جهان، انگیزه مذهبی و زیارتی است. این نوع گردشگری یکی از پایدارترین انواع گردشگری است. در این راستا بقاع متبرکه علاوه بر نقش و تأثیر مذهبی می‌توانند بر عمران و آبادانی منطقه تأثیرگذار باشند.

دو امامزاده در شهر اردبیل وجود دارد که یکی از آن‌ها به اوغلان ایمامزاده‌سی(امامزاده پسر) و دیگری به قئز ایمامزاده‌سی(امامزاده دختر) معروف هستند.

امامزاده دختر در جوار مسجدی است که مرحوم حاج میرصالح مجتهد انواری آن را ساخته و محل فعلی آن بین محله اوچدکان و بازار اردبیل قرار دارد، اما مقبره امامزاده صالح در نزدیکی میدان عالی‌قاپو واقع است.

در این باره بخوانید

قیز امامزاده سی، سیده ای غریب و تنها در خاک اردبیل با قدمتی تاریخی

دیگر برادر این دو بزرگوار نیز حمزه است که مرقد وی در کلخوران اردبیل و در جنوب آرامگاه شیخ جبرئیل واقع شده است که به همراه برادران خود به اردبیل آمده و ترویج دین می‌کند و در همین شهر نیز از دنیا می‌رود.

امامزاده صالح اردبیل ، از جمله سادات عالی رتبه

مزار شریف وی از دوره‌های گذشته مورد توجه خاص و عام بوده و خاندان جلیل‌القدر صفویه نسبت به آن حضرت ارادت ویژه‌ای داشتند.

بنا‌بر قول مشهور اساس این نامگذاری و این که چرا به این اسامی معروف هستند معلوم نیست؛ همچنین معلوم نیست که از چه زمانی به این اسامی معروف گشته‌اند، به دلیل نبود منابع مکتوب درخصوص امامزاده‌های اردبیل و به خصوص این دو امامزاده نمی‌توان اطلاعاتی در این باره به دست آورد.

امامزاده صالح(ع) یا ‏اوغلان امامزاده‌ سی

بقعه امامزاده صالح(ع) در میدان عالی‌قاپوی اردبیل قرار دارد که امامزاده صالح(ع) یا ‏اوغلان امامزاده‌ سی نام دارد.

نسب امامزاده صالح(ع) به حضرت امام موسی کاظم(ع) و در بعضی کتب مانند کتاب «اختران تابناک» به حضرت امام حسن مجتبی(ع) می‌رسد.

ایشان فرزند بلافصل امام هشتم شیعیان حضرت امام موسی کاظم علیه السلام و برادر امام علی بن موسی الرضا علیه السلام به شمار می رود امامزاده صالح (ع) از جمله سادات عالی رتبه و از امام زادگان صحیح النسب می باشد.

مزار شریف ایشان از دوران های گذشته مورد توجه خاص و عام بوده و خاندان جلیل القدر صفویه نسبت به آن حضرت ارادت ویژه داشتند.

بنا بر قول مشهور و با استناد به کتب ریاض الانساب، کنز الانساب، ناسخ التواریخ، حیاه الامام موسی بن جعفر(ع) و بسیاری دیگرازکتب تاریخی فرزند بلا فصل امام هفتم شیعیان حضرت امام موسی الکاظم(ع) و برادر امام علی ابن موسی الرضا(ع) به شمار می رود.

صالح ، یکی از سه اولاد بلافصل امام موسی کاظم(ع)

این بزرگوار همانند جناب امامزاده سیدصدر الدین(ع)، در نیمه اول قرن سوم هجری به اردبیل تشریف آورده اند و بنا به نظر صاحب«بحرالانساب» یکی از سه اولاد بلافصل امام موسی کاظم(ع) می‌باشد که به این منطقه آمده اند.

زاده صالح(ع) از جمله سادات عالی رتبه و از امامزادگان صحیح النسبی است که بعد از شنیدن خبر ولیعهدی امام رضا(ع) و در اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ می کند و مقبره وی در محله ملا مؤمن به نام مقبره امامزاده صالح یا “اوغلان امامزاده ‌سى” شهرت داشته است.

یکی از برادران دیگر وی نیز به نام سید عبدالعزیز(ع) درمحله نیار به خاک سپرده شده است. این حضور فرزندان اهل بیت(ع)، سیمای شهر مذهبی اردبیل را جلا وعظمت خاصی بخشیده است.

تاریخ ولادت و وفات آن حضرت مشخص نیست.

ویژگیهای معماری امامزاده صالح

این بنا شامل رواق حرم صحن و مسجد بوده که نمای جنوبی آن مرکب از ایوانی با تاق نیم گنبد و تزئینات کاشی کاری است.

تنها قسمت باقیمانده از بنای قدیمی یک ساختمان هشت ضلعی است که ضریح در آن قرار دارد.

مجموعه بنا شامل رواق، حرم، صحن و مسجد است و نماى جنوبى آن مرکب از ایوانى با تاق نیم گنبد و ترئینات کاشیکارى است.

سر در بقعه امامزاده صالح در عهد شاه عباس بزرگ کاشى‏کارى شده و با کاشى هاى آجرى مزین گشته است. این کاشیها امروز نیز باقى است.

ساخت بنای امامزاده صالح دوره صفویه است

طبق روایات ایشان بعد از شنیدن خبر و لیعهدی امام رضا (ع) و در اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ می کند اما امام بعد از شهادت برادرش امام رضا علیه السلام بر علیه خلیفه عباسی قیام می نماید. اما پس از شهادت سر مبارک ایشان از تن جدا و برای حاکم ری فرستاده می شود و شیعیان و دوستداران خاندان عصمت و طهارت سر مبارک این امامزاده عظیم الشان را در روستایی نزدیک ری(میدان تجریش امروزی) به خاک سپرده می شود.

در این ارتباط دو روایت نقل شده است که این سر همانند سر امام حسین علیه السلام یا همانند رای الحسین سوریه در تجریش به خاک سپرده می شود و پیکر مطهر آن حضرت به دارالارشاد اردبیل منتقل شده است.

به نقل از کتاب بحرالانساب تاریخچه ساخت بنای این امامزاده در دوره صفویه بوده است.

کاشی های مانده تنها سند هویت امامزاده صالح

مالکیت اثر با توجه به اینکه بنا یک مکان زیارتی(امامزاده) است، وقفی بوده و هم اکنون در اختیار اداره کل اوقاف و امور خیریه استان اردبیل است.

این بنا شامل رواق – حرم و صحن است.

تنها قسمت باقیمانده از بنای قدیمی یک ساختمان هشت ضلعی است که ضریح در آن قرار دارد.

براساس اشعارى که روى کاشى‌هاى ایوان ورودى نوشته شده، بنا در زمان شاه‌عباس اول به سال ۱۱۳۰ هجرى ساخته شده است.

امامزاده صالح با بنای هشت ضعلی

در آن کاشی‌ها اشعار و تاریخ ساختمان یا تعمیر بنا به این شرح نوشته شده است:

به عهد دولت عباس شاه دین پرور
که هست بنده اولاد خاندان علی‏
اساس روضه شهزاده صالح از سر صدق‏
بنا گذاشت حسن، چاکر، ولی علی‏
رقم زدم پی تاریخ آن، خرد گفتا:
مبارکست ز حب بنای حُسن علی

بست و دار الامانى براى گناهکاران

امامزاده صالح در عهد سلاطین صفوى مورد احترام آنان بود و مقبره او، طبق نوشته آدام اولئواروس و شاردن، بست و دار الامانى براى گناهکاران بشمار می­آمد ولى چون محوطه وسیعى براى اقامت طولانى پناهندگان نداشت از این رو آنها در فرصت مناسبى که در روزهاى اول بدست می­آوردند.

همچنانکه در کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ نوشته بابا صفری آوده است، گناهکاران عرض میدانى را که بین آن بقعه و مقبره شیخ صفى الدین بود و امروزه به خط مستقیم در حدود یکصد متر است می پیمودند  و خود را به آستانه در ورودى شیخ می­رسانیدند و تا زمانی که بخشوده نمى ‏شدند در آنجا می­ ماندند و از غذاى مهمانسراى شیخ نیز اطعام می ­گشتند.

گذشته از مسئله بست نشینی و دارالامانی این زیارتگاه که تا دوره قاجاریه ادامه یافت.

نقش امامزاده صالح در حیات فرهنگی و مذهبی مردم اردبیل

این زیارتگاه همواره یکی از نقاط زیارتی اردبیل بخصوص در ماه محرم و رمضان بوده است ولی به دلیل قرارگیری این زیارتگاه در کنار بقعه شیخ صفی همواره در سایه این همنشینی قرار داشته است.

به همین دلیل تا سال­های اخیر این زیارتگاه در بین بیشتر مردم اردبیل و حومه شناخته نشده باقی مانده است و بنابراین تاثیر زیادی در بین مردم نداشته است.

ولی با گذشت زمان در سال­های اخیر با توجه به قرار­گیری این مکان در دست اوقاف و بازسازی آن و برنامه های دینی و فرهنگی گوناگونی که به همت آستان زیاتگاه و همچنین سایر سازمان ها ذیربط انجام گرفته و می گیرد کم کم جایگاه خود را در بین مردم باز می جوید و با توجه به این که تقریبا در وسط شهر اردبیل قرار گرفته است، مرکزیت خود را در امور دینی و فرهنگی اردبیل باز می یابد.

بدین ترتیب برنامه ها و مراسم های گوناگونی در این زیارتگاه انجام می گیرد. از جمله مراسم تحویل سال نو، برگزاری مراسم ماه محرم، صفر و رمضان. همچنین با توجه به ضرورت مراسم تلاوت قرآان، ادعیه و جز آن در این مکان انجام می گیرد.