اکوتوریسم یا گردشگری مسئولانه محور اصلی توسعه پایدار است که مولفه‌های آن در اردبیل در سال‌های گذشته به گوش بسیاری از مسئولان و عموم مردم نرسیده است.
به گزارش دیدشهر، در حالی که صنعت گردشگری به عنوان یکی از حوزه‌های درآمدزا تلقی می‌شود، گردشگری مسئولانه با تاخیر محسوس گام‌های نخست خود را در اردبیل آغاز کرده است.
این مقوله که امروز در کشورهای توسعه یافته با جدیت دنبال می‌شود، از این رو در اردبیل اهمیت یافته که این استان با ۱٫۲ میلیون نفر جمعیت، بیش از ۲ هزار جاذبه طبیعی و تاریخی و اقلیم منحصر به فرد، گردشگری را به عنوان محور نخست توسعه معرفی کرده است.
هر چند زمانی که اکبربهنام جو استاندار اردبیل گردشگری را به عنوان محور نخست توسعه معرفی کرد، انتظار می‌رفت برنامه‌های جامع از سوی نهادهای اجرایی تعریف شود، اما سفر راهنمایان گردشگری از سراسر کشور به اردبیل اهمیت توجه به مقوله اکوتوریسم را به رخ کشید.
تا جایی که بررسی وضعی مولفه‌های آن در استان اردبیل نشان می‌دهد، در تمامی حوزه‌ها لازم است، اقدامات اساسی با مشارکت تمامی نهادهای اجرایی تدوین شده و اردبیل رویکردی استراتژیک به مقوله گردشگری را اتخاذ کند.
برنامه‌های میان مدت و کوتاه مدت در اردبیل به واسطه بی‌توجهی به برنامه راهبردی و استراتژیک در برخی مواقع فرجام مورد انتظار را کسب نکرده و با تغییر دیدگاه‌ها و نگرش‌ها جایگزین برنامه دیگری شده است.
موضوعی که امروز کارشناسان از آن به عنوان یکی از نقاط ضعف حوزه گردشگری قلمداد می‌شود.
اصول گردشگری پایدار مطابق تعریف افسانه احسانی کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شامل مشارکت، حضور ذینفعان، اشتغال‌زایی برای جوامع بومی، ارتباطات بازرگانی، پایداری منابع، هماهنگی در اهداف، ظرفیت نظارت و ارزشیابی، پاسخ گویی، حفظ هویت و آموزش است.
ضعف مشارکت مردم در تدوین برنامه‌ها
یکی از نیازمندی‌های گردشگری مسئولانه، جلب مشارکت نهادهای اجرایی و مردم است که با نگاهی به برنامه‌های استان گویای ضعف مشارکت و کمرنگ بودن حس مسئولیت‌پذیری مردم است.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل با تاکید به ضرورت مشارکت مردم در تدوین برنامه‌های حوزه گردشگری گفت: در تمامی رویدادها و برنامه‌های شاخص فراخوان جذب ایده و برنامه منتشر می‌شود.
صغری فرشی گفت: گردشگری حوزه‌ای فرابخشی است که با مشارکت تمامی حوزه‌ها، اقشار و اصناف می‌توان نسبت به توسعه یافت و به همین دلیل در جلسات متعددی ایده‌های اصناف و سازمان‌های مردم نهاد اخذ شده است.
وی با تاکید به اینکه بدون حمایت و مشارکت مردم نمی‌توان گردشگری را به صورت موفق توسعه داد، گفت: حتی در اجرای برنامه‌ها و رویدادها نیز تلاش بر این بوده تا مشارکت اقشار مردمی اخذ شود.
افزایش ماندگاری مسافران با تقویت احساس مسئولیت‌پذیری
بخش عمده‌ای از شهروندان اردبیلی بر اساس بررسی میدانی معتقد به وجود جاذبه‌های متعدد به ویژه تاریخی و طبیعی در این استان هستند اما در مقابل زمانی که از میزان مشارکت و اطلاع آن‌ها از ضرورت‌های توسعه گردشگری سوال می‌شود، پاسخ‌ها گویای ضعف اطلاعات و آموزش مردم است.
یکی از شهروندان اردبیلی در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان جاذبه‌ها را معرفی کرد گفت: صدا و سیما نقش کلیدی در این خصوص دارد. از طرفی در شبکه‌های اجتماعی نیز می‌توان نسبت به معرفی جاذبه‌ها اقدام کرد.
اما این پاسخ کلیشه‌ای است که عموم مردم از آن مطلع نبوده و بسیاری از راهکارهای تبلیغ جاذبه‌های گردشگری را به صورت معمول مورد توجه قرار نمی‌دهند.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل معتقد است تبلیغ و معرفی تنها با مشارکت عمومی امکان پذیر است.
فرشی با بیان اینکه بخش عمده‌ای از توان این معاونت به آموزش فعالان گردشگری و تمامی اقشاری که با گردشگر در ارتباط هستند، معطوف شده است، گفت: در واقع آموزش‌ها به دنبال تقویت احساس مسئولیت‌پذیری در قبال ماندگاری گردشگر است.
وی افزود: هرچند با معرفی یک جاذبه می‌توان گردشگر را به استان دعوت کرد اما ماندگاری وی را راننده تاکسی، صاحب رستوران، مدیر هتل، رئیس فروشگاه صنایع دستی، شهروندی که آدرسی یا اطلاعاتی به گردشگر ارائه می‌دهد و تمامی حوزه‌ها رقم می‌زند.
طبیعت نباید ابزاری برای تفریح کوتاه مدت انسان قلمداد شود
در این میان آموزش گردشگری مسئولانه برای صیانت از طبیعت و آثار تاریخی اهمیت ویژه دارد.
نگاهی به آمار حفاری‌های غیرمجاز و تخریب سایت‌های گردشگری نشان می‌دهد همچنان انباشت زباله در جنگل‌ها و کوهستان‌ها، آتش سوزی، شکستن درختان و از بین بردن گونه‌های گیاهی و جانوری، تخریب و وندالیزم آثار تاریخی و گاهی سرقت آثار یکی از معضلات جدی است.
هر چند مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان این مجموعه را بازوی یاریگر گردشگری می داند و در گردشگری پایدار نیز این تفکر حاکم است، اما در عمل لازم است برنامه‌های عملیاتی اجرا شده و حساسیت عمومی به موضوع گردشگری مسئولانه برانگیخته شود.
یکی از فعالان طبیعت گردی در اردبیل معتقد است متاسفانه گردشگران و مسافران خود به تخریب محیط زیست و سایت‌های گردشگری اقدام می‌کنند و نمونه بارز آن در کوه سبلان دیده می‌شود که با انباشت زباله به ویژه در پیک صعودها مواجه است.
سامان رحیمی تصریح کرد: طبیعت نباید ابزاری برای تفریح کوتاه مدت انسان قلمداد شود اما برخی بعد از نشستن در یک محوطه طبیعی یا سایت تاریخی، حتی حاضر به جمع آوری زباله تولیدی خود نیستند.
وی با تاکید به اینکه این موضوع معضل جدی در اردبیل به ویژه در جنگل‌ها و دشت‌ها است، گفت: لازم است هم مسئولان و هم مردم به ویژه گردشگران، مسافران، کشاورزان، دامداران، شهروندان ساکن در مجاور عرصه‌های طبیعی و روستاییان نسبت به حفظ طبیعت اقدام کنند.
در عین حال مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل نیز معتقد است بدون همکاری و مشارکت تمامی نهادها نمی‌توان به صورت کامل از منابع طبیعی، محیط زیست و سایت‌های گردشگری محافظت کرد.
نادر فلاحی گفت: میراث فرهنگی متولی تبلیغ و معرفی جاذبه‌ها است، در عین حال به روند فعالیت فعالان گردشگری از جمله آژانس‌های مسافرتی و راهنمایان نظارت دارد اما نظارت اصلی باید از سوی خود مردم بوده و منتظر تذکر برای نریختن زباله به طبیعت نباشند.
تخریب محیط زیست برای درآمد زایی
اما از الزامات گردشگری مسئولانه توجه به نیاز جوامع بومی محلی است. گردشگری بدون توجه به نیاز جوامع بومی قادر نخواهد بود تا نسبت به توسعه خود امیدوار باشد.
اجرای برنامه بدون در نظر گرفتن نیاز جوامع بومی از سوی خود آن‌ها طرد شده و نگاه مثبتی نیز در انظار عمومی نخواهد داشت.
رئیس کمیته طبیعت‌گردی کانون راهنمایان گردشگری کشور تصریح کرد: بسیاری از معضلات محیط زیستی از قبل از انقلاب شناسایی شده بود اما هنوز که هنوز است برداشت بی‌رویه از منابع و تخریب زیستگاه‌ها به وضوح دیده می‌شود.
علی اصل اظهار کرد: منفعل بودن در حوزه محیط زیست، آب پشت سد است و هر چند طرح و برنامه‌هایی عنوان می‌شود اما در مجموع نگاه‌ها جامع و توسعه محور نیست و نبود برنامه جامع و مدون در تعارض با نیازمندی‌های محیط زیست است.
عضو مجمع عمومی راهنمایان گردشگری کشور با بیان اینکه آگاهی بخشی به مردم و پیاده‌سازی گردشگری مسئولانه اهمیت ویژه دارد اظهار کرد: اکوتوریسم و گردشگری مسئولانه می‌تواند اساس بسیاری از برنامه‌های مردم محور باشد.
وی تصریح کرد: بسیاری از تخریب‌ها در عرصه‌های طبیعی و یا سهل انگاری و غفلت به واسطه بی‌اطلاعی مردم بومی و تلاش برای درآمدزایی از مسیر نادرست بوده و لازم است گردشگری به عنوان محور درآمدزایی قلمداد شود.
علی اصل گفت: در واقع اشتغال‌زایی و درآمدزایی از محل گردشگری می‌تواند جوامع بومی را به صیانت از طبیعت و آثار تاریخی موجود در شهرها و روستاها ترغیب کند.
این اظهارات که در واقع اساس برنامه‌های استراتژیک در حوزه گردشگری مسئولانه است، به صورت فرابخشی و در قالب برنامه مدون تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است.
موضوعی که آسیب تغییر برنامه‌ها با تغییر دیدگاه‌ها را در ذهن تداعی می‌کند. این در حالی است که بهنام جو استاندار اردبیل در سال ۹۷ به درستی و با نگاهی صحیح به قابلیت‌های موجود استان، گردشگری را محور نخست توسعه معرفی کرد.
گزارش از ونوس بهنود