تعزیه به معنای نماکیشی است که در آن واقعه کربلابه دست افرادی که هریک نقشی از شخصیت های اصلی را بر دوش دارند، نشان داده می شود.
این نمایش، نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی شیعی و بیشتر درباره کشته شدن حسین بن علی(ع) و مصائب اهل بیت است.
در واقع، احیای مجدد تعزیه خوانی در سوگ سالار شهیدان کربلا، امام حسین(ع) توسط شاه اسماعیل اول انجام گرفته و دوران فترتی که از زمان معزالدوله دیلمی سنی مذهب در سال ۳۵۲ه.ق / ۹۶۳م. در برگزاری مراسم سوگواری برای سالار شهیدان به وجود آمده بود، به امر او پایان پذیرفت.
شاه اسماعیل اول خود را از سادات و فرزندان اهل بیت رسول اکرم(ص) می دانست و از طریق امام هفتم شیعیان دوازده امامی امام موسی کاظم (ع) نسب خود را به مولاعلی(ع) می رسانید. وی بعد از احیای تشیع دوازده امامی در ایران اجرای تعزیه را در میان هوادارانش رایج کرد.
مولف تاریخ انقلاب اسلام در این باره می نویسد: هر چند امرای شاه زبان فارسی را درک نمی کردند، با وجود این، خطبا به زبان فارسی مدح ائمه می کردند و در منبرها از مظلومیت امام حسین(ع) و شهادت او صحبت می داشتند و این امر تازگی نداشت، زیرا رسم تعزیه خوانی در روزهای اول ماه محرم از قدیم الایام مرسوم بوده و این گونه تعزیه خوانی ها در جهان تسنن هم وجود داشته است.
از طرفی، به دستور شاه در روزهای اول تا دهم محرم، قاریان قرآن و مداحان آل رسول اکرم(ص) و تعزیه خوان ها در مسجد شهر گرد می آمدند و در منابر به عزاداری شاه شهیدان کربلامی پرداختند.
نویسنده تاریخ انقلاب اسلام می نویسد: «… در ماه محرم فقط در روز عاشورا مجلس عزایی منعقد کرده، یکی از وعاظ، کتاب «روضه الشهدا» حسین واعظ کاشفی را بر منبر می خواند. [حضار] ندبه و گریه می کردند. چون این کتاب به فارسی بود، غالب امرا متوجه نمی شوند…» همچنین نویسنده ادامه می دهد که دلیل انتخاب عنوان روضه و روضه خوانی این است که این کتاب (روضه الشهدا) برای مراسم عزاداری خوانده می شده و شخصی که این کار را انجام می داده، روضه خوان نامیده می شد.
شاه اسماعیل جهت حل این مشکل دستور داد تا ملامحمد بغدادی، مشهور به فضولی، کتابی در مقتل الحسین به زبان ترکی نوشته تا در ماه محرم وعاظ از آن استفاده کنند. فضولی، کتاب خود را «حدیقه السعداء» نام نهاد.
دونالدسون در مقاله «غدیرخم» راجع به گذشته این مراسم مذهبی شیعیان امامیه می نویسد: شیعیان نمی توانستند مراسم عزاداری را تا سال ۳۵۲ ه.ق علنا انجام دهند و اگر مراسمی انجام می گرفت، غالبا در زیرزمین ها و مخفیگاه های شیعیان صورت می گرفت. در این سال بود که معزالدوله دیلمی، بغداد را فتح کرد و دستور داد شیعیان به مدت ده روز بازارها را سیاه بسته، مغازه ها را تعطیل کرده، لباس سیاه بپوشند و زنان با صورت های گل مالیده شده در حالی که به سر و صورت خود می زنند در این مراسم شرکت کنند. به این ترتیب، رسم تعزیه خوانی همگانی شده به دیگر شهرهای ایران رسید و از آن تاریخ به بعد بود که روز غدیرخم برای شیعیان روزی عزیز شناخته شد و شیعیان امامیه موظف شدند همه ساله در این روز مراسم مخصوص برپا دارند.
تعزیه خوانی براساس رسم و رسوم تئاتر رومی بود. رومی ها به اجرای تئاتر در رابطه با حیات پهلوانان شان عادت داشتند و این نمایش ها حتی در جریان لشکرکشی ها نیز انجام می گرفت. طبق نظر نویسنده انقلاب اسلام، قبل از مسیحی شدن ایتالیا، نمایشنامه های اروپایی، شباهت هایی به تعزیه خوانی داشته است و همچنین نمایشنامه های اروپاپی (شبه تعزیه خوانی و تردستی) تا زمان اصلاحات پروتستان ادامه داشت. در دوره قاجار هم در اروپا و هم ایران، نمایش هایی از این دست اجرا می شد. بعد از اصلاحات پروتستان این نمایشنامه ها بازنویسی شد و به شکل امروزی درآمد.
نویسنده: الهه باقری
منبع:
روزنامه جام و جم : سه‌شنبه ۲۱ آبان ۱۳۹۲، شماره ۳۸۳۸
The life & Personality of Shah Esmail I، Dr. M.K yusef jamali،Afsar publication، Iran-Esfahan
در این باره بخوانید:
طشت گذاری؛ آئین ویژه عزاداران استان اردبیل
تعزیه خوانی از کجا آمده است؟
قارقارا، نمادی از درخت آرزوهای مردم خلخال
شبیه خوانی، تعزیه بومی اهالی استان اردبیل
آئین «شام پایلاماق» رسمی هزارساله در اردبیل