شهریئری، معماری قبور مگالیتیک ایران در عصر آهن

به گزارش دیدشهر؛ ‌این محوطه در شهرستان مشگین‌شهر در استان اردبیل قرار دارد. بخش بزرگ محوطه بر روی تپه‌ای طبیعی و صخره‌ای نسبتاً مرتفع قرار دارد و بخشی دیگر نیز بر روی دشت و در غرب رود قره‌سو تا شمال روستای پیرازمیان امتداد دارد.

‌مکتب اوشاقلاری شامل سنگ افراشت‌ها به شکل انسان است که فاقد تناسب هنری خاصی بوده و صورتشان تجسم انسان‌های غیرعادی متفکر را دارد.

شهریری منطقه ای تاریخی با وسعت ۴۰۰ هکتار است که در یک کیلومتری روستای “پیرازمیان” که در زمانی دور برای ترساندن دشمنان به آن ‘بورازما ‘ یعنی ‘اینجا نیا’ می‌گفتند قرار دارد.

آنچه شهر یئری و روستای پیرازمیان را شهره ایران و جهان ساخته است وجود معبدهایی با نگهبانان سنگی آن است، نگاهبانان سنگی ‘شهر یئری’ شامل ۲۸۰ سنگ هستند که دیرینگی آنها به بیش از شش هزار سال پیش از میلاد و به دوران اواخر مفرغ ، دوره نوسنگی ، مس سنگی و اوایل آهن پیوند می‌خورد.

سنگ‌افراشته‌های ‎ ۷۰تا ‎ ۳۶۰سانتی متری که نقش انسان به صورت دارند و وقتی به آن می نگری بسان نگهبانانی هستند که دست به سینه و معمولا بدون دهان به صف کشیده‌اند.

محوطه شهر یئری دارای فضاهای تاریخی شامل قلعه با معماری سنگی و دیواره های خشکه چین، معبد ، حدود ۳۰۰ گور باستانی کلان سنگی، غار باستانی، دروازه، محوطه قوشاتپه مربوط به شش هزار سال پیش از میلاد است.

نگهبانان همیشه ساکت و دست به سینه شهر یئری (پیرازمیان ) به جز هفت قطعه مشابه در منطقه ‘حکاری’ ترکیه و یک قطعه هم در’ قپوزستان’ جمهوری آذربایجان مانندی برایشان در جهان نیست.

در کل صورت سنگ افراشت‌ها حالت انتزاعی داشته و به شکل حرف E انگلیسی خوابیده به جلو است.

بنوشته چارلزبرنی باستانشناسی که کاووش‌های را در شهر یئری انجام داده است، دو محوطه در غرب مشگین شهر کشف شده که می‌توان آن را پاسگاه مرزی ‘اورارتوها’ لقب داد.

مهمترین محوطه کشف شده محوطه شهر یئری در شرق منطقه مورد مطالعه قرار دارد. استقرار این محوطه به دلیل ملاحظات استراتژی بر روی صخره ای بنا شده است. استحکامات دفاعی تماما از سنگ ساخته شده و این محوطه از ۴ مولفه تشکیل شده است.

دهکده وسیعی که بخشی از آن حصار کشی شده و این دهکده به دو قسمت بالایی و پایینی تقسیم می‌شود، ارک که از سمت غرب به دهکده بالایی منتهی می‌شود، چهارگروم استیل‌ها (سنگ افراشته ها)، تعدادی قبر که در دهکده بالایی و پایینی قرار داشت. از میان ۷۲ محوطه ثبت شده چند مورد علایم و نشانه‌های قطعی و چند مورد نیز علایم احتمالی مربوط به تمدن‌های ماقبل تاریخ ثبت شده است.

به گفته کارشناسان، در اولین کاوش‌ها در شهر یئری در دهه ۵۰ قبرهای عصر آهن کشف شد، سفال‌هایی مربوط به دوره مس‌سنگی نیز بدست آمد و قدمت منطقه را به۳۵۰۰ سال پیش از عصر آهن برآورد نمود، برخی از سفالها منقوش و برخی با طرح سبدی بودند. تعدادی سفال دو لایه نیز در حفاری کشف شد که احتمال می‌رود لایه دوم سفال برای ترمیم قسمت‌های شکسته سفال به کار رفته‌است.

در منطقه شهریئری تعداد زیادی سنگ شیشه برنده (ابسیدین) کشف شد، از ابسیدین برای برش سنگ‌های سخت در مس‌سنگی استفاده می‌شده‌ است. نیای منطقه شهریئری چند دوره تاریخی از مس‌سنگی، عصر آهن ۱ و عصر آهن ۲ مشخص شد و بقایایی از قلعه‌ای متعلق به دوره آهن کشف گردیده‌ است.

در فصول بعدی حفاری، بقایایی از سفال، مفرغ و نقوش انسانی دیده شد که باستان‌شناسان آن‌ها را نذوراتی متعلق به معبد می‌دانستند. یکی از این دو معبد در زیر دیوار دفاعی قلعه قرار داشت.

باستان شناسان نتیجه گرفتند در دوره اورارتویی که ساکنان شهریئری بر روی معبد خود قلعه ساخته بودند از دین خود روی گردانده‌اند و خدای اورارتویی (خالدی) را پذیرفته‌اند.

در این فصل حفاری یک لایه نیز در زیر محوطه داخلی قلعه کشف شد که به شهری متروک و قدیمی‌تر تعلق داشت. برخی سفال‌های قهوه‌ای مایل به بنفش و سفال‌های داغدار و سیاه نیز در این محل کشف شدند که به پیش از عصر آهن تعلق دارند.

در فصل سوم حفاری مشخص شد که در دوره اورارتوییان قلعه به آتش کشیده و متروک شده‌است. وجود خاکستر در لایه‌های خاک قلعه نشان دهنده آتش‌سوزی قلعه است. به این ترتیب دوره‌های متوالی زندگی بشر از ۷۰۰۰ سال پیش تا دوره اورارتوییان در شهریری به صورت متوالی مشخص شد. در این فصل تعداد زیادی ظروف سفالی، اشیای زرین مانند آویز، دکمه‌های زینتی و پلاکهای طلایی و مفرغی کشف گردید.

همچنین نیایشگاه اصلی منطقه شهریئری، از زیر خاک بیرون آمد که شامل بیش از ۳۰۰ سنگ‌افراشت با ارتفاع‌های مختلف از ۳۵ تا ۲۵۰ سانتیمتر با شکل‌های انسانی هستند که حاوی صورت آدمی (بدون دهان)، دست و شمشیر هستند.

محوطه شهریری شامل قلعه‌ای از نوع قلعه‌های عصر مفرغ بوده که زندگی در آن تا آخر عصر آهن سوم ادامه داشته است.

این منطقه در ۲۵ کیلومتری شرق مشگین شهر در فاصله ۶۰ کیلومتر دورتر از اردبیل در نزدیکی سبلان و در کنار رودخانه قره سو واقع شده است.

عکس: فرشید علیزاده

در این باره بیشتر بدانید:

گذری در شهر باستانی ئیری در مشگین شهر

شهریئری مشگین شهر، سنگ‌افراشته‌ی از دوره آهن

شهریئری مشگین شهر و راز ۵۳۶ سنگ افراشته ایستاده

شهریئری، مجسمه های سنگی بدون دهان و دست