یاسر رعنایی
در تعریف پارادایم و با اقتباس از توماس کوهن پارادایم به مجموعهای از مفروضات، باورها و نگرشها که در نهایت خود را به شکل قوانین، نظریهها، ابزارها و کاربردها نشان میدهند، گفته میشود. به زبان ساده پارادایم به ایدههایی بالقوه اشاره دارد که تثبیت شده و قابلیت بالفعل پیدا نمودهاند. اما دلیل ارتباط این اصطلاح به صنعت گردشگری را باید اینگونه بیان کرد که در نگاهی ساده به ظرفیتهای موجود در کشور بلحاظ وجود مواریث غنی فرهنگی حاصل از تاریخ و تمدن عظیم، مواهب متعدد طبیعی و گردشگری و موقعیت جغرافیایی منحصر بفرد، این سوال در ذهن حاصل میشود که چرا با وجود چنین قابلیتهای بالقوهای در کشور سهم آن در تولید ثروت و رشد اقتصادی ناچیز است؟ چرا با وجود بهرهبرداری مطلوب برخی از کشورهای همسایه از این صنعت در توسعه اقتصادی، گردشگری سهمی در معادلات کلان اقتصادی کشور ندارد؟
در مصاحبهای که به نقل از رییس اتاق بازرگانی ایران در یکی از خبرگزاری ها منتشر شده است براساس آخرین آمار گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری بخش گردشگری در ایران و قبل از شروع همهگیری کرونا، سهمی معادل ۴.۲ درصد از کل تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۰ داشته است، در حالی که این عدد در قطر ۷.۵ درصد و عربستان ۷.۱ درصد است. سهم گردشگری در کل اشتغال ایران در سال ۲۰۲۰ معادل ۶.۵ درصد بوده، در حالی که این عدد در امارات ۹.۴ درصد و در ترکیه ۸.۱ درصد بوده است. شاخص رقابتپذیری و گردشگری اقتصاد در سال ۲۰۱۹ وضعیت ایران را در این زمینه بد ارزیابی کرده است به طوری که رتبه ایران در بین ۱۴۰ کشور ۸۹ است. (فارس: 30 آبان 1400)
طبق آمارهای بانک جهانی کشور ترکیه در سال ۲۰۱۹ (قبل از شیوع کرونا) توانست به رکورد درآمدی ۴۱ میلیارد دلاری از گردشگری برسد اما کشورمان در این سال حدود ۵ میلیارد دلار درآمد از این ناحیه کسب کرد. این در حالی است که ایران از نظر جاذبههای باستانی و تاریخی رتبه دهم و از نظر اکوتوریسم در رتبه پنجم دنیا قرار دارد. مقایسه درآمد کشورمان با سایر کشورهای منطقه نشان از عقب ماندگی در این حوزه و لزوم توجه ویژه دولت به این بخش دارد. (ایرنا: 16 مهر 1401)
در ظاهر امر گردشگری به عنوان یکی از ظرفیتهای بالقوه کشور همواره در برنامههای توسعه مورد تاکید ویژه قرار داشته است. از برنامه چهارم توسعه به بعد همواره گردشگری مورد توجه سران نظام بوده، اما اهمال دولتها و بیتوجهی به این صنعت موجب عقب ماندگی کشور در این حوزه از سایر کشورهای منطقه شده است. این موضوع مبین آن است که با وجود آگاهی مسوولان از اهمیت و تاثیر گردشگری در توسعه پایدار، توجه به این حوزه به عنوان محرک اقتصادی و سیاسی، مورد غفلت قرار گرفته است و همچنان نبود نگاه پارادایمی به این صنعت، مانع از تبدیل آن به مولفهای اولویتدار در بین دولتمردان کشور شده است، بطوری که بجای روند رو به رشد این صنعت، باعث عقبگرد بیشتر نیز شده است. چنان که گلایههای متعدد مسوولان ارشد وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی کشور و فعالان بخش خصوصی از تخصیص بودجههای ناچیز سالانه، نشانگر مشکلات مبنایی این صنعت در کشور است.