بشر خسته از تهاجم با ابزار باستانی و زور بازوی خود کوه را شکافت و درونش را تراشید تا خانه‌هایی تمام سنگی آماده کند و به کمک آن، هم از گزند سرما و گرما و جانوران در امان باشد و هم از لطمه راهزنان.
نویسنده: عطیه عیار
به گزارش دیدشهر، ویژگی محافظتی کوه‌ها از ساکنین محلی‌شان همیشه نقطه برتری آنان در برابر بیگانگان بوده است. اما هرچقدر سخت و نفوذناپذیر باشند باز هم برابر انسان‌ها چاره‌ای جز تسلیم و رضا ندارند. این‌طور نبوده که چون کوه هستند، انسان‌ها بگویند افسوس که باید برویم و جای دیگری را پیدا کنیم. اصلاً کوه اگر شدیدترین شیب‌ها را هم داشته باشد، مردان و زنانی از پارس بوده‌اند که بر آن خانه‌هایی زیبا ساخته‌اند. این خانه‌سازی البته با ویلاسازی‌های خودخواهانه امروزی و کوه‌خواری‌های چشم‌آزار فرق داشته است.
اجداد طبیعت‌دوست ما از طبیعت در حد نیاز استفاده می‌کردند، نه برای لذت و از طرفی طی یک قرارداد دوجانبه مسالمت‌آمیز و نانوشته، منطبق با روحیات همان طبیعت در آن ساکن می‌شدند. برای همین «ماسوله» خطه شمال و «دره پلنگان» منطقه غرب ایران، دو روستای قدیمی هزاران ساله هستند که با مصالح طبیعی بومی و معماری منحصر به فرد شیب‌دار ساخته شدهاند.
نیاز به توضیح بیشتر نیست که این خانه‌ها در ردیف‌های پله‌پله‌ای ساخته شدهاند و سقف خانه پایین محل گذر عمومی در بالا و حیاط خانه بالایی است. این خانه‌های ساخته شده روی کوه و دره‌ها یک مزیت دیگر هم داشتند. در روزگاری که تأمین امنیت وظیفه افراد هر منطقه بود و باید برای حفظ آن به خود متکی می‌بودند، زندگی در دل کوه مساوی بود با دشمنان و مهاجمان کمتر. گاه حتی خود کوه عامل استتار می‌شد. بشر خسته از تهاجم و فرار و ترس، روزی به این نتیجه رسید که طوری خانه بسازد که دیگری نبیند و خودش درونش آرامش داشته باشد. این شد که با همان ابزار باستانی و زور بازوی خود کوه را شکافت و درونش را تراشید تا خانه‌هایی تمام سنگی آماده کند و به کمک آن، هم از گزند سرما و گرما و جانوران در امان باشد و هم از لطمه راهزنان و تهاجم مغول‌ها. خانه‌های سنگی- غاری «کندوان» در نزدیکی تبریز و روستای «میمند» در کرمان دو نمونه همچنان زنده این خانه‌سازی‌ها هستند. از آنجا که خانه‌های مذکور در محیط‌های کوهستانی ساخت شدهاند، بهترین زمان سفر به آنها بهار و تابستان است.