بازار اردبیل به صحنه‌ای برای جولان کالاهای ارزان و بی‌کیفیت چینی تبدیل شده است؛ پدیده‌ای که ناشی از ضعف قدرت خرید مردم، نبود حمایت از تولید داخلی، کم‌کاری نهادهای ناظر و بازاریابی ضعیف برندهای بومی است.
نویسنده: ونوس بهنود
دیدشهر: در آستانه یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای فرهنگی و اقتصادی ایران، یعنی نوروز، بازار اردبیل به‌جای نمایش دستاوردهای بومی و محصولات کیفی داخلی، به ویترینی از اجناس ارزان، وارداتی و عمدتاً چینی تبدیل شده است. این پدیده تنها یک زنگ خطر اقتصادی نیست، بلکه بازتابی از کم‌کاری، ناهماهنگی و نبود حمایت هدفمند از تولید داخل نیز هست.
سیل اجناس چینی در بازار نوروزی اردبیل
با نزدیک شدن به ایام نوروز، معمولاً انتظار می‌رود شور خرید مردم، فرصتی برای فروشندگان، تولیدکنندگان و کسب‌وکارهای محلی فراهم آورد. اما در اردبیل، بازار بیشتر به صحنه‌ای برای عرضه اجناس بی‌کیفیت خارجی تبدیل شده است. از ظروف سفره هفت‌سین گرفته تا شمع‌های تزئینی، پوشاک، گل‌های مصنوعی و حتی مواد مصرفی روزانه، همه‌چیز با برچسب «ساخت چین» دیده می‌شود.
این کالاها که اکثراً عمر کوتاه و کیفیت نازلی دارند، در بسته‌بندی‌های جذاب و قیمت‌های اغواگرانه به خریداران عرضه می‌شوند و بازار را از حالت سنتی، کیفی و بومی خود خارج کرده‌اند.
قدرت خرید پایین؛ عامل کلیدی در گرایش به ارزان‌ها
اقتصاد خانوارها در اردبیل، به‌خصوص در سال‌های اخیر، با فشارهای متعددی روبرو بوده است. این فشارها باعث شده که قدرت خرید خانوارها کاهش یافته و مردم به سمت اجناس ارزان‌تر گرایش پیدا کنند. فروشگاه‌های معروف به «دوهزارتومانی»، «همه‌چیز زیر ۵۰ هزار تومان» یا «ارزان‌سرا» دقیقاً از این نیاز تغذیه می‌کنند و با تمرکز بر حجم بالا و قیمت پایین، مشتری جذب می‌کنند.
در ظاهر، این‌گونه فروشگاه‌ها به نیاز مشتری پاسخ داده‌اند؛ اما در واقعیت، بازاری را شکل داده‌اند که در آن کیفیت فدای قیمت شده و تولیدات ایرانی، علی‌رغم کیفیت بالا، از گردونه رقابت حذف شده‌اند.
دست‌فروشی و بازار غیررسمی؛ مروج اصلی کالاهای وارداتی
بخش مهمی از بازار اردبیل در این ایام به دست‌فروشان تعلق دارد؛ افرادی که با کمترین هزینه، بساط خود را در گوشه‌وکنار خیابان‌های پرتردد پهن می‌کنند و اجناس خود را عرضه می‌کنند. آن‌ها از قیمت‌های پایین به‌عنوان ابزار جذب مشتری استفاده می‌کنند و اجناسی می‌فروشند که بیشتر آن‌ها نه تنها مجوز رسمی ندارند بلکه اغلب کیفیت و ایمنی لازم را هم ندارند.
دست‌فروشان می‌گویند که مجبورند اجناس ارزان بفروشند، چون مردم استطاعت خرید ندارند. اما در واقعیت، فروش همین کالاها، بازاری سیاه برای واردات بی‌رویه کالاهای بی‌کیفیت ایجاد کرده که حتی گاهی سلامت مصرف‌کننده را نیز تهدید می‌کند.
فقدان تبلیغ و نمایش برای تولید داخلی
یکی از دلایل مهم عقب‌ماندگی تولیدکنندگان داخلی در بازار نوروزی اردبیل، نبود معرفی مناسب، تبلیغات اثربخش و زیرساخت‌های فروش است. بسیاری از شهروندان حتی نمی‌دانند در اردبیل یا شهرهای اطراف، تولیدی‌های فعال و موفقی وجود دارد که پوشاک، لوازم خانگی، صنایع‌دستی و کالاهای فرهنگی تولید می‌کنند.
به‌جای آن‌که ادارات متولی مانند سازمان صنعت، معدن و تجارت، اداره کل میراث فرهنگی یا اتاق بازرگانی، غرفه‌های دائمی فروش برای تولیدکنندگان بومی راه‌اندازی کنند یا در قالب کمپین‌های تبلیغاتی نوروزی از تولید داخلی حمایت کنند، تمام فعالیت‌ها محدود به نمایشگاه‌های موسمی و پراکنده‌ای است که در برخی مواقع حتی برگزار هم نمی‌شود.
نبود سیاست‌گذاری واحد در بازار
سازمان‌های ناظر بارها بر لزوم کنترل بازار تأکید کرده‌اند، اما در عمل، تقسیم مسئولیت‌ها بین نهادهای مختلف باعث شده تا کنترل بازار به‌صورت جزیره‌ای و پراکنده باشد. بخشی از نظارت‌ها به جهاد کشاورزی، بخشی به تعزیرات، و بخشی هم به صنعت و معدن سپرده شده، اما هماهنگی مؤثری میان این نهادها وجود ندارد.
از طرفی، نبود قیمت‌گذاری پایه برای بسیاری از کالاهای غیرخوراکی، دست بازار را برای عرضه آزاد باز گذاشته است. همین خلأ باعث شده حتی کالاهای کم‌کیفیت چینی نیز بدون مانع و نظارت خاصی به فروش برسند.
بازاری که می‌توانست برند ملی شود
نوروز، تنها یک آیین فرهنگی نیست؛ یک فرصت اقتصادی بزرگ نیز هست. هر ساله میلیون‌ها نفر در سراسر کشور اقدام به خرید نوروزی می‌کنند و این ظرفیت می‌تواند بستر طلایی برای معرفی برندهای ایرانی، رونق تولید داخلی و حتی صادرات کالاهای بومی باشد. اما در بازار اردبیل، نه‌تنها این فرصت نادیده گرفته شده، بلکه حتی به ضدفرصت تبدیل شده و سبب شده بازار به محلی برای تخلیه انبارهای واردکنندگان تبدیل شود.