گردشگری داخلی در ایران با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی، می‌تواند نقش کلیدی در تحقق شعار «نه شرقی، نه غربی» ایفا کند. این مقاله نشان می‌دهد که سفرهای درون‌مرزی چگونه موجب استقلال اقتصادی، حفظ هویت فرهنگی و مقابله با نفوذ فرهنگی بیگانگان می‌شوند.
مریم محرمی
دیدشهر: شعار بنیادین «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» تنها یک عبارت سیاسی نیست؛ بلکه رویکردی جامع به استقلال فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشور است. این شعار که از بطن انقلاب اسلامی برخاسته، بر خودکفایی و عدم وابستگی به قدرت‌های جهانی تأکید دارد. در این میان، گردشگری داخلی به‌عنوان ابزاری کم‌هزینه، فرهنگی و مردمی، می‌تواند مصداقی روشن از تحقق این شعار در عمل باشد.
1. استقلال اقتصادی با تکیه بر سرمایه داخلی
گردشگری داخلی برخلاف گردشگری خارجی، درگیر سیاست‌های تحریمی و رسانه‌ای نیست و مستقیماً به ظرفیت‌های بومی متصل است. این نوع گردشگری می‌تواند درآمد پایدار و اشتغال ایجاد کند، بدون نیاز به جذب توریست خارجی.
نمونه‌های واقعی:
رونق بازارهای محلی در استان‌هایی مانند کردستان، چهارمحال و بختیاری از طریق برگزاری تورهای طبیعت‌گردی و اقامت در خانه‌های روستایی
رشد کسب‌وکارهای خرد مانند صنایع دستی، غذاهای سنتی و راهنمایی تور در مناطق کمتر توسعه‌یافته
این روند به جای دلاربری از گردشگر خارجی، بر پایه توان داخلی استوار است.
2. تقویت هویت فرهنگی و انسجام ملی
گردشگری داخلی، پلی است میان اقوام مختلف ایران؛ از ترکمن‌ها تا لرها، از بلوچ‌ها تا آذری‌ها. این آشنایی و تعامل، حس تعلق به یک ملت واحد را تقویت می‌کند.
مثال‌ها:
سفر به گلستان و آشنایی با فرهنگ ترکمن
بازدید از میراث فرهنگی یزد یا قزوین با راهنمایی محلی
سفرهای خانوادگی به شیراز و اصفهان که کودکان را با تاریخ ایران آشنا می‌سازد
در نتیجه، گردشگری داخلی می‌تواند در برابر نفوذ فرهنگ‌های بیگانه، پادزهری مؤثر باشد.
3. کاهش وابستگی تفریحی و فرهنگی به خارج
تبلیغات گردشگری خارجی، مقاصدی مانند استانبول، تفلیس یا دبی را جذاب نشان می‌دهد. اما ایران، خود دارای جاذبه‌هایی بی‌نظیر است که در صورت معرفی درست، می‌تواند جایگزین این سفرها شود.
جایگزین‌های داخلی:
سواحل بکر مکران در چابهار به‌عنوان رقیبی برای مقاصد دریایی خارجی
کویرهای شهداد و ورزنه با جذابیت‌های خاص برای کویرنوردی
تورهای لوکس داخلی در شمال و جنوب کشور که نیاز به تجربه‌های متفاوت را پاسخ می‌دهند
این اقدامات موجب حفظ ارز در کشور و جلوگیری از مهاجرت سرمایه تفریحی می‌شود.
4. تقویت اقتدار ملی از درون
آشنایی با سراسر کشور، همدلی و مشارکت اجتماعی را افزایش می‌دهد. وقتی شهروندان با تفاوت‌ها آشنا می‌شوند، زمینه برای وحدت و انسجام بیشتر فراهم می‌شود. این انسجام، ستون قدرت ملی و استقلال واقعی است.
5. انطباق با اسناد بالادستی توسعه
اسناد مهمی مانند چشم‌انداز ۲۰ ساله و برنامه ششم توسعه، بر خودکفایی و عدالت تأکید دارند. توسعه گردشگری داخلی، دقیقاً در راستای این اهداف است. برخلاف پروژه‌های نفتی یا نظامی که هزینه‌برند، این حوزه مبتنی بر مشارکت مردمی و فرهنگ ملی است.
نمونه‌های عینی از این رویکرد:
ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی در مناطق محرومی مانند نیک‌شهر و ایرانشهر
برگزاری جشنواره‌های قومی مانند نوروزگاه یا جشنواره اقوام گلستان
برگزاری تورهای ترکیبی زیارتی–سیاحتی برای افزایش عمق فرهنگی سفرها
جمع‌بندی
گردشگری داخلی، نه‌تنها یک راه‌حل فرهنگی یا تفریحی، بلکه یک استراتژی ملی برای تحقق استقلال سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است. با تکیه بر ظرفیت‌های درونی، می‌توان بدون تکیه بر شرق یا غرب، مسیر توسعه‌ای پایدار، مقاوم و مردمی را پی گرفت. اگر به‌درستی برنامه‌ریزی شود، این صنعت می‌تواند از حاشیه به متن توسعه ملی بیاید.