قهقهه؛ کهن دژی شگفت انگیز و با ابهت

به گزارش دیدشهر، در بلندای ستیغ کوهستانی ، در سکوت دره ی پنهان شده، صخره ی سنگی، تیغه ای از سنگهای رسوبی، آهکی و سنگ های کنگلومرا، در از اعماق دوره های زمین شناسی سر از خاک بیرون آورده است.

این شرایط ،عوامل جغرافیایی، امنیت از دلایل اهمیت قلعه تاریخی در ادوار گذشته از جمله دوره صفویه بوده است.

قلعه نظامی

این قلعه بیشتر از آنچه در وهله اول چشم اندازی از خود به نمایش می گذارد. عظمت و شکوه جایگاه قلعه کهن دژ «قهقهه» است. که قرارگیری در نقطه ای استراتژیک و سوق الجیشی تسلط به محیط پیرامونی و اشرافیت به پیرامونی اطراف از هر نظر برای استقرار یا هر نوع پناه‌گیری را مساعد ساخته است.
چرا که نفوذ به قلعه با شرایط دشواری روبروست علاوه بر در معرض دید واقع شدن خود نفوذ به قلعه با وجود دیواره های صخره ای تیز و اشرافیت بر نواحی اطراف نفوذ هر جنبنده ای به قلعه را غیر ممکن می ساخته است.

مرمت قلعه از سال ۱۳۸۳ توسط میراث فرهنگی ، گردشگری وصنایع دستی استان اردبیل آغاز شد، به دنبال زمین لرزه ،عوامل طبیعی دچار تخریب شده بوده است، مرمت کار قلعه آقای « حسینعکلو از اهالی کنچوبه(طایفه عشایر قره داغ) بوده است.

کنچوبه روستای واقع میان قلعه روستای دیگری که قره آغاج کلان نام دارد، مرمت کار این بنا می گوید: بعد از جاگذاری ۶۸۶ پله سنگی ، که از سنگهای موجود در اطراف نواحی کوهستانی قلعه انتخاب کرده است. تقریبا تا ارتفاع ۱۵۰ متری که دامنه ها شیب ملایمی دارد. کار پله های سنگی امتداد یافته است.

از آنجا به بعد با افزایش زاویه شیب کوه کار پله بندی تمام شده است به اندازه نفر رو تیغ کوهستانی تراشیده شده است. که گاهی زاویه شیب بیشتر هم می شود.

عبور از ستیغ کوهستانی را با مشکلاتی روبرو می سازد. تا ارتفاع ۱۵۰ متر بعدی را طی کرد تا به ارتفاع ۳۰۰ متری محل قرار گیری استقرار قلعه نظامی رسید.

در زیر آفتاب داغ و ظهر تابستان شاید زمان مناسبی برای نفوذ و ورود به قلعه نباشد، قلعه ای که زلزله ای به سال ۹۷۵ ه ق در یافت قره داغ بوقوع پیوسته ساختمانهای این قلعه نیز صدمه هایی وارد شده است.

چون مصالح ساختمانی آن از سنگ ، آجر و ملات بکار رفته در آن آهک بود. باعث ویرانی ساختمان آن گردیده است. آقای قدیر «مرمت کار میراث فرهنگی »سنگی رسوبی را نشان میدهد که بطرز ماهرانه ای تراشیده شده است.

سنگ در ابعاد نیم متر در نیم متر بسیار سنگین دارای فسیل گوش ماهی می‌باشد نشان‌دهنده رسوبات دریایی آهکی سواحل کم عمق این ناحیه حکایت دارد.

بُرجک قلعه  قهقه :

بعد از حفاری اولین برجک ظاهر می شود . که دارای ۲ آستانه قدیمی است . حدود ۱.۲۰ سانتی پاشنه آشیل «لولا» آستانه در زیر خاک مانده است.

اولین برجک دو تا آستانه قدیمی رویش مانده است. «آقای قدیر» که در هنگام حفاری دو پله درآمد. بعد خاک زیاد بود بعد روی خاک برداری آجر در آمد. در ابعاد ۲۰×۲۰ آجر های محکم و حرارت دیده طاق خوابیده است.

سنگ از بین رفته است ولی آجر از بین نرفته است . بعد از حفاری آجر آستانه دوم درآمد . لولای درب ۶-۷ سانت که چوب را تراشیده از تراش آن پاشنه در ساخته شده است. آستانه در زیر خاک مانده است. هم اینک قلعه فاقد سقف بوده روباز می‌باشد.

آجر بکار رفته در قلعه :

آجرهای بکار رفته در قلعه به ابعاد ۲۰×۲۰ می باشد . که به سختی قابل شکستن می باشد و از استحکام و مقاومت زیادی برخوردار می‌باشد و به احتمال یقین آجرهای بکار رفته در قلعه کهن دژ در جایی حرارت دیده کوره خانه وجود داشته.

مارهای منطقه

اوخ ایلانی: تند و تیز است و حدود ۱.۲۰ سانتی متری می شود در صورت نیش زدن بسیار خطر آفرین است.

گورزه ایلانی : ۱.۲۰سانتی متر پهن، کمی قطور است.

مار دو سر

ساختمان سنگی :

ساختمان سنگی محل نگهبانی میراث فرهنگی ‌، گردشگری می‌باشد، محوطه ی وسیعی آقای حسینعکلو آن را با سنگ بنا کرده است با مهارت هنرمندی خاصی ساختمانی که محوطه اطراف آن را نیز درختکاری کرده است.

ساختمانی سنگی که نگهبان قلعه قهقهه، قیز قلعه سی، چوبان قلعه سی می‌باشد، سه قلعه ای که هیچکدام به اهمیت قلعه اصلی قهقهه نمی‌رسد.

وهم و خیالی آکنده از ترس اضطرابی که در تصور هیچ کسی نمی گنجد. فرض بر این باشد که در این تیغ صخره ای زندانی باشی آن هم نه یکی دو سال بلکه بیست سالی چون سام میرزا پسر شاه اسماعیل اول ،هر گردن کش سرکشی که خطر از جانب او می رفته است.‌

کهن قلعه ، کهن دژ

آیا خنده دار نیست که در تیغ کوهستانی ارتفاع ۳۰۰ متری از سطح زمین با شیب زیاد و ناهموار علیرغم داشتن سنگهای رسوبی با پدیده های ناشی از ریزش یا لغزش بنای قلعه ای گذاشته شود که شرایط نامساعد جغرافیایی و توپوگرافی ناهمواری قرارگیری قلعه را ناممکن می ساخته است.

لیکن اراده انسانی و پناه‌گیری در ستیغ کوهستانی و تأمین امنیت جان و مال از عواملی بوده است که احداث قلعه را با عقل جور در آورده است، که اگر چنانچه به امروز و شرایط امروزی باشد شاید بعید باشد که در چنین جایگاهی به ساخت قلعه اقدام کرد.

از دلایل دیگر نامگذاری قلعه قهقهه : بعلت اینکه صفویان زندانی در گیلان در زیر شکنجه با قهقهه می خندیده اند . بعدا با شکنجه زندانی در قلعه می خندید ،اگر چه این خنده زدن با قهقهه تفاوت هایی داشته است.

بازگشت اکوی صدای خنده 

با در نظر گرفتن شرایط سخت راهیابی به قلعه در وهله اول آنچه اهمیت می یابد تأمین آب مورد نیاز اهالی ساکن در قلعه می باشد.

با وجود شرایط خشکی آب و هوای منطقه و کمی بارش و شرایط نامساعد حمل و نقل امکان انتقال آب به قلعه را تقریباً ناممکن ساخته بود . اهالی قلعه که اعم از نگهبانان و زندانیان سیاسی و غیره….

تأمین آب مورد نیاز در قلعه قهقهه

آب قلعه با ساخت آب انبار در قلعه پیش بینی شده است، آب انبارهای قلعه کهن دژ سنگی بوده است، در صحن اصلی قلعه کهن دژ ( قهقهه ) حدود ۱۷ عدد آب انبار در ابعاد مختلف قرار دارد که تمامی آنها بر روی صخره بزرگی بوجود آورده اند و در ارتفاع حدود ۲.۵ متر از کف بعضی از آب انبارها سوراخ هایی دیده می شود که به احتمال زیاد در گذشته جوبهایی از یک طرف به طرف دیگر نصب می کردند و برای جلوگیری از فاسد شدن مواد غذایی از آن می آویختند.

از آب انبارها که با ذوب برف و یا بارندگی آب آن تإمین می شده است . برای مصارفی چون استحمام و آشامیدن نیز استفاده می شده است.

در صحن اصلی این قلعه دو آب انبار وجود دارد که روی صخره های سنگی شیب دار در ابعاد ۴×۴ و ۱×۲ به طرز ماهرانه ای کنده شده اند.

این آب انبارها در کنار هم دارای پله هایی از بدنه خود صخره سنگی به داخل آن راه دارد . مورد استفاده از این آب انبارها برای ذخیره منابع آبی طبیعی باران ، برف برای رفع مصارف آشامیدن و استحمام بوده است.

وجود یک مورد سنگ زئولیت پیدا شده از داخل این آب انبارها که خاصیت تصفیه کنندگی دارد از موارد جالب توجه در مورد این آب انبارها است.

پله های عجیب :

در ورودی سمت راست پله درآمد می پیچید تا دم در ( نگهبانی مخفی ) هم سمت راست و هم سمت چپ ورودی طوری که نمی‌توان متوجه شد . قابل دید نیست محل نگهبانی مخفی بود.

دروازه دوم  طاقهایش مانده است، که حفاری کرده بودند . کار مرمت قلعه از سال ۸۱ شروع شده است.

آخرین ساختمان ( ساختمان آخری واقع در نوک ) شاه نشین است با وسعتی حدودا ۳۰۰ متری که در داخل آن نیز تعدادی اتاق ۳×۴ یا ۶×۳ تعبیه شده است.

روبروی اتاق ۳۰۰ متری اتاق دیگری نیز وجود دارد که ریشه و پی آن دیده می شود . ولی حفاری نشده است. اتاق خزانه در کنار اتاق ۳۰۰ متری اتاق خزانه « محل نگهداری خزائن » دولتی بوده است که اینک آثاری از خزانه بجای نمانده است.

اولین بُرجک دارای دو آستانه قدیمی بوده است، زندان کهن دژ در بدنه کوهی است که سه دیواره آن پرتگاه و از یک طرف به داخل قلعه راه دارد . « محل حبس رجال و دشمنان مقتدر ».

زندان صخره ای

صخره ای که محل زندان قلعه قهقهه است . دارای سه دیواره پرتگاهی به عمق ۸۰ متر و از یک طرف به داخل قلعه راه دارد . با شیبی تند از ساختمان اصلی قلعه جدا از هم منفصل بوده است.

صخره ا ی که فرار از آن با وجود قطعه سنگ بزرگی که بجای در، از آن استفاده می شده است. ناممکن می ساخته است. این زندانیان سیاسی مگر با تغییر شرایط سیاسی یا مرگ پادشاه امکان رهایی از قلعه را بدست می‌آورده اند.

زندانی سیاسی باید بسیار خطرناکتر از آن باشد که بتوان از ایشان در مراکز شهری نگهداری کرد بویژه اینکه قرار بر این باشد که زندانی حدود دستکم تمام عمر خود را در زندان صخره ای سپری کند.

شاید یکی از دلایل نگهداری شورشی در این قلعه بیم از شورش طرفداران حاکم یا امرای محلی ترک ، عرب ، کرد ، ارمنی ، از آن جمله فرمانروای آذربایجان و امیران دیگر بوده است همچنین احمدخان گیلانی حاکم گیلان که بدستور شاه طهماسب بعلت طغیان بر علیه وی بوده است.

مدت زمان طی مسافت قلعه از اردبیل تا قهقهه

در چهار ایستگاه جهت رسیدن به قلعه مسیر طی می شده است، یعنی در چهار روز مسیر قلعه تا اردبیل طی طریق می‌شده است.

۱_ ایستگاه اول « قوناخ قیران » روینده زاق
۲_ ایستگاه دوم «
۳_ ایستگاه سوم
۴_ ایستگاه چهارم