قدرت و نجابت معماری صفوی بی شک به بهترین صورت در بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی تجلی کرده، که یکی از بزرگترین مقابر جهان و مجموعه ای از آرامگاه های بزرگان، مشایخ و سلاطین صفوی و فضاهای آیینی و عبادی در دو سبک آذری و اصفهانی است.
به گزارش دیدشهر، از دیوارهای جدید ساخته موزه باستان شناسی اردبیل که در امتداد خیابان به سمت شرق برویم، ورودی آرامگاه شیخ صفی الدین اسحاق اردبیلی را می توان دید.
هنرشگفت انگیز قرن هشتم ایران
از همان فاصله اولین چیزی که به چشم می خورد، گنبد لاجوردی مقبره شیخ صفی معروف به گنبد “الله الله” است که یکی از معروفترین آثار معماری و مظاهر شگفت انگیز هنر ایرانی در قرن هشتم هجری به شمار می رود.
مقبره شیخ صفی از داخل به صورت هشت ضلعی بنا شده و گنبد معروف به (الله، الله) در بالای آن جای گرفته است.
گنبد اللّه اللّه که بر فراز آرامگاه برجی شیخ صفی اردبیلی قرار گرفته و در واقع هسته مرکزی مجموعه به شمار می رود، به دست صدرالدین موسی ساخته شده است.
دلیل نامگذاری گنبد به الله الله
نمای بیرونی آن برج، آجری استوانه ای شکلی است به ارتفاع ۵/۱۷ یا ۱۸ متر و محیط ۲۲ متر که بر روی قاعده سنگی هشت ضلعی قرار گرفته و به گنبدی کم خیز و عرق چینی شکل در بالا ختم می شود.
این گنبد را به این نام می‌خوانند چون اسم جلاله الله چندین بار بر روی بدنه برج با کاشی‌های معلق فیروزه‌ای رنگ تکرار شده است.
تزیینات ساقه و خود گنبد نیز با همان کاشی فیروزه ای رنگ در متن آجر و به شکل لوزیهای مکرّر اجرا شده است.
زیبایی این گنبد محدود به جداره خارجی آن نیست و به همت هنرمندان ایرانی در اواسط دوره صفوی کاغذ دیواری‌هایی اجرا شده است.
شیوه های بدیع معماری در بنای تاریخی شیخ صفی
استفاده از کاغذ دیواری در بناهای تاریخی امری متداول نیست، اما یکی از شیوه‌های بدیع هنری در مجموعه جهانی شیخ صفی الدین اردبیلی، نصب نقاشی بر روی کرباس است که مشابه آن در بناهای تاریخی کشور و حتی جهان به ندرت مشاهده می‌شود.
در محل اتصال برج به ساقه گنبد کتیبه ای از آیات قرآنی به خط ثلث با کاشی معرّق سفید در متن لاجوردی، به چشم می خورد.
این برج دو نمای ورودی در شمال و جنوب دارد؛ نمای شمالی با احداث قندیل خانه و اتصال با آن تقریباً گم شده است، اما قاب کاشی دور آن هنوز از بیرون دیده می شود.
نمای جنوبی که به قبله قاپوسی مشهور است ورود به صحن مقابر دارد، زمانی ورودی اصلی آرامگاه بوده که پس از احداث قندیل خانه در دوره شاه طهماسب، متروک شده است.
ارتفاع این گنبد از سطح زمین ۱۷ متر است که دارای کاشی کاری زیبا و کتیبه کوفی شامل آیات قرآن است.
در زیر گنبد، صندوق منبت مرقد با کتیبه ای به خط رقاع قرار گرفته و کف مقبره با سنگ های الوان و دیوارهای مقبره با کاشیکاری تزئین شده است.
قدمت ۴۰۰ ساله گنبد
پیرامون بخش داخلی گنبد الله الله پوشیده از نقاشی روی کرباس است که به اعتقاد کارشناسان جزو قدیمی‌ترین کاغذ دیواری‌های موجود در کشور با قدمت بیش از ۴۰۰ سال است.
از بالای ازاره آرامگاه تا گلوی گنبد ارتفاع ۵۴ر۲ متر می‌توان این سبک از کاغذدیواری را مشاهده کرد که البته بر خلاف کاغذدیواری کل تزئینات با میخ‌های کوچک به دیوار متصل شده است، مشخص نیست که این پوشش در چه زمانی صورت گرفته است اما ظاهراً از مرمتهای دوره قاجاری است.
زیر گنبد یک ترنج تزیینی بزرگ از گچبری رنگ آمیزی شده قرار دارد که با نقوش روی پارچه دیوارها هماهنگ است، گویا قندیل با ارزشی از طلا و نقره در سقف آرامگاه نصب بوده که در حال حاضر اثری از آن بر جا نیست.
حسن یوسفی کارشناس باستان شناسی و محقق مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در خصوص این تزئینات نیزاظهار کرد: نوع تزئینات نشان می‌دهد که این نقاشی‌ها توسط هنرمندان خود کشور در اواسط دوره صفوی و بیشتر در دوره شاه عباس اجرا شده است.
دو درِ نقره ای با کتیبه های مذهّب در شمال و جنوب آرامگاه قرار دارد، در جنوب قبر شیخ ، مزار شیخ حیدر (پدر شاه اسماعیل اول ) با صندوقچه ای چوبی و منبت کاری شده قرار گرفته و دو قبر دیگر در محوطه آرامگاه و جبهه شمالی قبر شیخ واقع شده است.
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در سال ۲۰۱۰ میلادی با جلب نظر کارشناسان یونسکو به واسطه معماری شکوهمند و مفاهیم عمیق نهفته در آن به ثبت جهانی رسیده است.
گنبد الله الله نیز هر ساله محل بازدید بسیاری از گردشگران داخلی و حتی توریسم های خارجی می باشد.