بقعه شیخ جبرئیل در روستایی بنام کلخوران به استناد کتب تاریخی در زمان سلاطین صفوی ساخته شده است.
به گزارش دیدشهر، پیش از بنای شهر اردبیل، دهی بزرگ وجود داشت که به آن «کهرالان» یا «کلخوران» می گفتند؛ روستایی به قدمت تاریخ که در فاصله ۳ کیلومتری اردبیل امروزی قرار دارد؛ روستایی که دودمان صفویه در آن شکل گرفت.
کلخوران، سندی برای تاریخ کهن اردبیل
امروزه کلخوران از یک دهه گذشته به دلیل توسعه شهر به اردبیل متصل شده و در محدوده شهری قرار گرفته است.
این منطقه مکان های تاریخی ماندگاری در دل خود دارد که هر کدام برگی از تاریخ اردبیل هستند.
آثار تاریخی چون پل کلخوران، که بر روی رودخانه‌ای در مرکز روستای احداث شده و به دوره صفویه مربوط است.
این آبادی از دیر باز به علّت وجود آرامگاه جد سلاطین صفوی توجه بوده و از نظرآبادانی با شهر اردبیل رقابت داشته و مهاجرپذیر نیز بوده است.
مسجدجامع شیخ کلخوران منسوب به عهد قاجار، بقاع متبرکه سیدحمزه از اولاد امام موسی کاظم (ع) در محوطه حیاط بقعه شیخ امین الدین در کلخوران از جمله مکان تاریخی در این روستا هستند.
بقعه جبرائیل، مهد شکل گیری اندیشه‌های صفویه
بزرگترین مجموعه تاریخی کلخوران آرامگاه امین الدین جبرائیل است، که به پدر شیخ صفی‌الدین اسحق، جد سلاطین صفوی تعلق دارد و در نیمه اوّل قرن دهم هـ.ق احداث شده است.
بقعه شیخ جبرائیل در نزد اهالی به بقعه شیخ کلخوران معروف است.
بقعه ای جبرئیل، بقعه ای برای جد خاندان صفوی
به روایت تاریخ، بقعه شیخ جبرائیل بنای تاریخی محل مهاجرت و سکونت جد خاندان صفوی و در واقع مهد شکل گیری اندیشه‌های صفویه بوده است.
بقعه شیخ جبرئیل که روستای همجوار خود به نام کلخوران را مشهور کرده، به استناد کتب تاریخی در زمان سلاطین صفوی ساخته شده و در زمان شیخ صدرالدین پسر شیخ صفی و همزمان با گنبد الله الله بقعه شیخ صفی احداث شده است.
زمانی که بقعه معروف ‘الله الله’ بر روی مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی احداث می‌شد؛ مقبره مشابهی برای پدر شیخ صفی الدین در کلخوران احداث شده است.
محوطه بقعه شیخ جبرائیل، محل دفن شخصیت‌های ممتاز سلسله صفویه
بخش‌هایی از این بنای تاریخی در طول سال‌های گذشته تخریب شد.
علت اینکه بقعه شیخ جبرائیل، نسبت به بقعه شیخ صفی دچار خرابی‌های بیشتری شده، محمود هدایتی کارشناس ارشد تاریخ می گوید: اولاد شیخ صفی فقط برای تزیین و تعمیر بنای بقعه شیخ صفی همت گماشته اند و به ویژه شاه عباس که نوه شیخ صفی بوده، با علاقه فراوانی که به جد خویش و بقعه آن داشته در مرمت و زیبایی بقعه شیخ صفی بسیار کوشیده است.
دیگر اینکه بقعه شیخ جبرائیل تقریباً در خارج شهر ساخته شده است، مهمتر از همه اینکه در بقعه شیخ صفی شخصیت‌های ممتاز سلسله صفویه مدفونند.
در بین اکثر مردم شهر چنین شایع است که در قدیم الایام بین دو بقعه (شیخ جبرائیل و شیخ صفی) راه زیر‌زمینی موجود بوده است. ولی بر اثر مرور زمان این راه از بین رفته و فروریخته است.
بقعه جبرائیل محل دفن اجداد شیخ صفی
در قسمت اصلی بقعه مقبره سه تن از اجداد شیخ صفی از جمله شیخ جبرئیل پدر شیخ صفی، شیخ قطب‌الدین جد او و صلاح‌الدین برادر شیخ جبرئیل قرار دارد.
در بخش جنوبی هفت قطعه سنگ قبر دیده می‌شود که بدون وجود هیچ نام و نشانی، تزیینات و نقوش زیبایی بر آنها انجام شده است.
محوطه بقعه شیخ جبرائیل که در کلخوران به «باغ شیخ» معروف است از قدیم و حتی قبل از دفن شیخ جبرائیل، مکان معروف و مقدسی بوده است.
به روایت تاریخ برخی افراد مهم سیاسی و مذهبی در این محل دفن شده‌اند که مهم‌ترین آنها مقبره کوچک با سر در بسیار کوتاه و کم‌عرض سیدحمزه پسر امام موسی کاظم و برادر امام رضا (ع) است.
ویژگی های بقعه شیخ جبرائیل
بنای مقبره شیخ جبرائیل از قسمت های حیاط بقعه، ایوان جلو بنا، رواق، حجرات و غرفه ها تشکیل شده است.
حیاط مقبره چهار ضلعی، به شکل مستطیل که دارای دو در (ورودی و خروجی) بوده و در وسط آن بقعه شیخ جبرائیل قرار دارد، دارای خیابان هایی سنگفرش شده و موازی دیوارها بوده و برای عبور و مرور کشیده شده و دارای باغچه های متعددی می باشد.
مقبره شیخ جبرائیل در محوطه مشجری به ابعاد ۱۵۰ در ۲۰۰ متر قرار دارد که مقبره سید امین الدین جبراییل به صورت یک هشت ضلعی در وسط باغ قرار گرفته است.
دو شیر در بالای ورودی بقعه شیخ جبرائیل شیر طلایی در سمت راست ، ببر در سمت چپ در ورودی شیخ بوده است.
حیاط مقبره چهار ضلعی، به شکل مستطیل که دارای ۲ در (ورودی و خروجی) بوده و در وسط آن بقعه شیخ قرار دارد که دارای خیابان هایی سنگفرش شده و موازی دیوارها بوده که برای عبور و مرور کشیده شده و دارای باغچه های متعددی است.
در انتهای محوطه باغ شیخ، یعنی در محل در خروجی، حجرات و ساختمانی آجری طاق بندی شده وجود دارند.
هر یک از این ساختمان‌ها دو طبقه بوده و دارای اطاق‌های نسبتاً کوچک با پلکان‌ها مارپیچی که اصول ساختمانی قدیم است به طبقه اول مربوط می‌شوند این قسمت گویا برای نشیمن خادمین بقعه‌ی شیخ جبرائیل ساخته شده بود و اکنون در اختیار اداره فرهنگ شهرستان اردبیل قرار گرفته که از آن برای دبستان پسرانه دانش استفاده می‌شود.
درهای حیاط دارای سردرهای کاشی کاری شده بود و در انتهای محوطه باغ شیخ، یعنی در محل درب خروجی، حجره ها و ساختمانی آجری طاق بندی شده وجود دارند، هر یک از این ساختمان ها ۲ طبقه بوده و دارای اتاق های کوچک با پله های مار پیچی است که اصول ساختمانی قدیم در آن رعایت شده است.