بعد از مطالعه روی چند گور کشف شده مشخص می کند که گورستان اولتان قالاسی نزدیک به ۱۳۰۰ سال برای تدفین اموات مورد استفاده ساکنان شهر تاریخی اولتان در زمان ساسانی بود.
به گزارش دیدشهر، یافته های باستان شناسی در قلعه اولتان قالاسی نشان می دهد که اگرچه این محوطه ساسانی بوده اما حتی با ورود اسلام باز هم آیین و رسوم اشکانی به خصوص در تدفین های گورستان تاریخی آن رایج بوده است.
قلعه اولتان نام دژی کهن در شمال استان اردبیل ایران نزدیک به شهر پارسآباد است. قلعه یا دژ اولتان قالاسی به عنوان یکی از مهمترین شهرهای دوره ساسانی و اسلامی آذربایجان، دارای ارگ مرکزی، بخش صنعتگران، خندق، کانالهای آبرسانی و گورستان است که سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۶۵۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و از سال ۱۳۹۸ دارای حریم مصوب در شورای حرایم وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شد.
در سال ۵۱ ایرج حریرچیان و محمود کردوانی در قالب یک هیأت باستان شناسی برای اولین بار محوطه اولتان قالاسی را در هنگام احداث طرح کشت و صنعت مغان شناسایی کردند. آنها گمانه زنیهای را انجام داده و آثاری از دوره اشکانی تا ایلخانی پیدا کردند. این کاوشها تا بعد از انقلاب نیز در سه فصل باستان شناسی انجام شد و در سال ۸۲ نیز عرصه و حریمی برای آن معین کردند.
به نظر باستانشناسان نخستین یافتهها از این گورستان، از جمله سفالها، ابزارآلات رزم و ریسندگی، قابل مقایسه با آثار دوره اشکانی مکشوفه از گورخمرههای بخش «موران» شهرستان گرمی بود. بنابراین نخستین فرضیه هیأت کاوش این بود که گورستان «اولتان قالاسی» به دوره اشکانی تعلق دارد، اما مطالعات بیشتر نشان داد سنت های فرهنگی حاکم بر دوره اشکانی منطقه تا دوره ساسانی تداوم یافته است.
اما کاوش اضطراری در این محوطه مربوط به زمانی بود که عملیات راهسازی در کنارش انجام میشد و براثر آن قبور و اشیای تاریخی پیدا شد. زمانی که باستان شناسان این محوطه را کاوش کردند مهمترین گورستان دوره ساسانی منطقه شمال غرب ایران در حوزه قفقاز را پیدا کردند.
در این باره بخوانید:
قلعه اولتان؛ تاریخ ۲۰۰ ساله شهرستان پارس آباد
به دنبال عملیات راهسازی و چهار بانده کردن محور ارتباطی پارس آباد به سربند و آشکار شدن تدفین انسانی، هیأت باستان شناسی ادارهکل میراث فرهنگی استان اردبیل در اولتان قالاسی مستقر و کاوش اضطراری را با اخذ مجوز کاوش از پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری از ۱۷ شهریور تا ۱۸ آبان ماه ۱۴۰۱ انجام داد.
روحالله محمدی ـ رییس گروه باستانشناسی اداره کل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان اردبیل ـ در میانه این کاوشها گفته بود: در این گورستان چند دوره تدفین کشف شده است که از آن جمله میتوان به تدفینهای جنینی و طاقباز مربوط به دوره اشکانی، تدفینهای اوایل دوره اسلامی که به احتمال قوی مربوط به دوره سلجوقی است و تدفینهای تابوتی مربوط به دوره اسلامی اشاره کرد.
گورستان اولتان قالاسی نزدیک به ۱۳۰۰ سال برای تدفین اموات مورد استفاده ساکنان شهر تاریخی اولتان بود.
در این مرحله نیز سفالها، ابزارآلات رزم و ریسندگی در حین کاوش پیدا شد که بررسی آنها نشان میداد با آثار دوره اشکانی مکشوفه از گورخمرههای بخش موران گرمی قابل مقایسه است به همین دلیل بررسیهای بیشتر نشان داد که سنت های فرهنگی حاکم بر دوره اشکانی منطقه تا دوره ساسانی تداوم داشته است.
بنابراین میتوان گفت در دوره ساسانی دشت مغان جزو حوزه نفوذ دولت ساسانی بوده است اما آئینها و سنتهای فرهنگی دوره اشکانی بر منطقه حاکم بوده به طوری که حتی با ورود اسلام به منطقه آذربایجان و دشت مغان برخی از این سنتها از جمله سنت تدفین تابوتی رایج بوده است. همچنین تدفینهای جنینی و طاق باز در دوره ساسانی و انواع قبور از نوع چاله ای و تابوت خشتی و چوبی در دوره اسلامی نیز همچنان مرسوم بوده است.
مطالعات آثار به دست آمده روی ۶۰ گور دوره اسلامی و ساسانی نشان داده که گورستان اولتان قالاسی نزدیک به ۱۳۰۰ سال برای تدفین اموات مورد استفاده ساکنان شهر تاریخی اولتان بود.
اکنون باستان شناسانی که ظروف شیشهای با فرم و تراش در این محوطه پیدا کرده اند و میگویند که احتمال دارد کارگاه های پیشرفته شیشهگری در ۱۷۰۰ سال پیش در این منطقه وجود داشته باشد؛ بر این باور نیز هستند که شهر تاریخی اولتان قالاسی همان شهر تاریخی «ورثان» است که در کتب اسلامی بارها از آن به عنوان یک مرکز مهم تجاری و شهری با شکوه یاد شده است.
در این باره بخوانید:
ورثان، شهری پیشرفته محصور در خندقهای عمیق
گفتنی است در دوره ساسانی منطقه بلاسگان (دشت مغان) جزو مناطق مرزی بین خزرها و دولت ساسانی بود؛ گاهی مستقل، گاهی تابع دولت خزرها و گاهی تابع دولت ساسانی بوده است. کشف سکههای دوره ساسانی از قبور کاوش شده مربوط به هرمز دوم (ساسانی ۳۰۲ ـ ۳۰۹ میلادی) است. نوعی تدفین جنینی و طاقباز نیز نشان میدهد در دوره ساسانیان، ساکنان دشت مغان پیرو آیین زرتشتی نبوده و سنتهای تدفینی دوره اشکانی در منطقه رواج داشته است.
