بقعه شیخ حیدر، آرامگاه پنجمین شیخ طریقت صفوی

معرفی بقعه شیخ حیدر مشگین شهر

به گزارش دیدشهر، بقعه شیخ حیدر که از نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی است، در ۹۲ کیلو متری غرب مرکز استان اردبیل و در مرکز شهرستان مشکین شهر قرار دارد.

در این بیشتر بدانید: 

صفی الدین اردبیلی؛ عارفی سیاستمدار

شیخ حیدر، پنجمین شیخ طریقت صفوی

این مقبره قبلا در باغ سبز و با صفایی که قبرستان قدیمی مشکین شهر بود، قرار داشت ولی هم اکنون بخاطر بازسازی و مرمت هیچ اثری از آن باغ باقی نمانده است.

این بنا در ۱۸ تیر ماه سال ۱۳۱۱ هجری شمسی تحت شماره ۱۸۴ جزو آثار ملی به ثبت رسیده است و در مورد قدمت بنا و تاریخ احداث آن روایات تاریخی گوناگونی وجود دارد عده‌ای از باستان شناسان و مورخین سال بنای آن را اوایل قرن دهم یعنی سال ۹۱۵ هجری قمری می‌دانند که تزئینات آن در طول دوره صفویه انجام گرفته است.

قدمت بنای شیخ حیدر

بقعه شیخ حیدر از دو طبقه ساخته شده و در مورد قدمت بنا و تاریخ احداث اون هم دونالد ویلبر معتقده که این بنا از آثار قرن ۷ و ۸ هجری قمری است و در دوره صفویه تکمیل و کاشیکاری شده است.

دونالد ویلبر معتقد است این بنا از آثار قرن هفت و هشت هجری قمری است و در دوره صفویه به تکمیل و کاشیکاری آن همت گماشته شده است.

با توجه به تخریب کتیبه برجا مانده مقبره، هیچ سند و مدرکی دال بر احداث این بنا در دست نبوده است. اما در سال‌های اخیر توسط آقای قوچانی کارشناس سازمان میراث فرهنگی کشور، کتیبه موجود بر سر در ورودی این برج بازخوانی شده و قدمت آن به سال ۷۳۱ هجری قمری یعنی دوره حکومت ابوسعید بهادرخان آخرین حکمران سلسله مغول در ایران نسبت داده شده است.

مشخصات معماری بنای بقعه شیخ حیدر

این بنا به شکل استوانه و به ارتفاع ۱۸٫۵ متر و به قطر ۱۰٫۹ متر است. این بنا بر روی پی سنگی که تا ۰٫۵ متر پائین تر از از اره سنگی ادامه دارد اجرا شده است و پس از آن دیوار با آجر به ابعاد ۲۳*۲۳*۶٫۵ سانتی متر و ملات گچ و آهک اجرا شده است.

نمایی از بقعه شیخ حیدر مشگین شهر

بقعه شامل دوطبقه فوقانی و تحتانی می باشد که طبقه تحتانی تحت عنوان سردابه شامل دو قسمت یکی به شکل ۸ ضلعی به اضلاع تقریبی ۲٫۲ متر و دیگری به شکل مستطیل به ابعاد ۱٫۲۰ و ۳٫۴۰ متر، محل مدفن ۷ تن که یکی از قبور به صورت شاخص منسوب به شیخ حیدر که گفته می‌شود پدر شاه اسماعیل اول صفوی بوده است در ضلع جنوبی بقعه و مابقی بی نام و نشان در قسمت شمالی قبر اصلی واقع شده اند.

محل دفن برخی از نزدیکان شیخ حیدر

ارتباط محوطه با سردابه از طریق اتاقکی است که در سال ۱۳۵۲ اجرا گردیده است.

ورودی آرامگاه شیخ حیدر

آرامگاه شیخ حیدر از آجر ساخته شده و بدنه خارجی آن مزین به کاشی‌کاری فیروزه‌ای رنگ با اشکال هندسی و آیات سوره فتح و لفظ جلال الله است.

ساختمان اصلی مقبره در سده هفتم و هشتم هجری قمری بنا شده است ولی تزئینات و کاشی‌کاری آن به اواخر سده نهم و اوایل سده دهم هجری قمری (دوره صفویه) تعلق دارد.

قبر شیخ حیدر

بقعه شیخ حیدر از خارج مزین به کاشی های فیروزه ای رنگ با آیه هایی از قرآن کریم و اشکال هندسی تزئین شده و در بدنه بیرونی بقعه دو نوع کاشی کاری به کار رفته یکی به صورت معرق کاری که در سردرهای بنا به کار رفته و نوع دیگه کاشی کاری تلفیقی است که تلفیقی از آجر و کاشی به رنگ فیروزه ایه.

در فاصله میان این سنگ‌ها و آجرچینی روی آن در دور مقبره خط کوفی و ریحانی به رنگ آجر دیده می‌شود. متأسفانه بیشتر این خطوط از بین رفته و قابل خواندن نمی‌باشد.

یکی از طرح های باقی مانده در دیوار بقعه شیخ حیدر

در دو طرف بدنه بنا نیز آثار دو سردر با کتیبه‌های کوفی و حاشیه مقرنس‌کاری شده زیبایی دیده می‌شود که قسمت عمدۀ آنها ریخته است.

کاشی های فیروزه ای بکار رفته در بقعه شیخ حیدر

در مقبرۀ شیخ حیدر دو نوع کاشیکاری وجود دارد، یکی معرق که در چهار ایوانی بنا با کاشی‌های سفید و آبی سیر تزئین و دور آن مقرنس‌کاری شده و در روی آن نقوش و خطوطی به رنگ آجر -که احتمالاً نشانگر آیه‌ای از قرآن، سال ساخت، معماری بنا و یا دیگر اطلاعات مربوط به مقبره بوده- بوسیله کاشی‌های فیروزه‌ای حک شده است.

متأسفانه قسمت اعظم این نوشته‌ها از بین رفته و قابل درک و خواند نیست.

نوع دیگر کاشیکاری تلفیقی از آجر و کاشیکاری است و در بین پوشش‌های فیروزه‌ای رنگ به ابعاد ۶×۶ سانتی‌متر کار گذاشته شده، به طوری که این کاشی‌ها ساختمان آجری بنا را با زیبایی هر چه تمامتر نشان می‌دهند.

به غیر از لفظ جلاله الله، بسم الله الرحمن الرحیم و سوره‌هایی از قرآن نیز به اشکال مختلف هندسی با ظرافت و زیبایی تمام روی بنا نقش بسته است.

گفته می‌شود سقف بقعه شیخ حیدر گنبد طلائی داشته است که شیخ عبدالغفور ثامن -از وقایع‌نویسان لشکر عباس میرزا در دوره جنگ‌های سیزده ساله ایران و روس- در کتاب تاریخ المعجم و الاسلام در مورد آن چنین نوشته است: «در یوم ۱۵ شعبان المعظم سنه ۱۲۱۸ هجری در محضر با سعادت آقای سید شمس‌الدین حاکم شهر به زیارت مقبره شیخ حیدر مشرف شدیم. بقعه، گنبد طلائی داشت که در زیر آفتاب می‌درخشید. بدنه این گنبد به خطوط «الله الله» منقوش است.»

مشهور است که در جنگ بین طایفه قوجابیگلو و نیروهای روسی شامل چهار لشکر به فرماندهی ژنرال فدروف و دلماچوف در سال ۱۲۷۵ ه. ش.، گنبد طلائی مقبره توسط توپچی معروف روسی مددوف به توپ بسته شده و به غارت رفته است.

گردشگری استان اردبیل | گردشگری  مشگین شهر | تاریخ | بقعه شیخ حیدر |