اهمیت حفظ آثار باستانی بر فرهنگ و هویت مردم

فریده ذاکری

آثار و بناهای تاریخی كشور بخش عمده‌ای از فرهنگ و تمدن محسوب می شود كه به نوعی انتقال فرهنگ را به دنبال دارند.

میراث فرهنگی هویت گذشتگان را نمایان می سازدکه با مدیریت صحیح و حفاظت گسترده و همگانی می توان در جهت بهره برداری اقتصادی از این مكان ها استفاده بهینه كرد تا جامعه به رشد و پویایی برسد.

موزه ها, باغ های ملی, عمارتها و کاخ ها محل مناسبی برای نگهداری پاره ای از این آثار می باشند. کشور ما ایران نیز در رده های اول دارنده آثار باستانی و ابنیه های تاریخی و فرهنگی در جهان می باشد و دارای کهن ترین فرهنگ و تمدن جهان است ما نیز چون کشورهای دیگر جهان وظیفه صیانت از این میراث پدری را داریم.

مرمت آثار تاریخی در کالبد بافت های فرسوده شهری و روستایی

همین چند سال پیش بود كه وقتی وارد شهری می‌شدید تفاوت‌های معماری شهری نمایان می‌شد. هر شهر با توجه به موقعیت اقلیمی دارای سبك و سیاق معماری خاصی بود و ویژگی‌های منحصر به فرد خود را داشت. اما توسعه شهری و بی‌توجهی به ساخت و سازها، كاهش نشانه‌ها و شاخص‌های هویتی شهرها را به‌دنبال داشته و كار را به جایی رسانده كه امروزه اغلب شهرها در مسیر همسان‌سازی قرار گرفته‌اند. با وجود آنكه سلیقه گردشگران امروز به سمت گردشگری تاریخی رشد داشته و ایران به ‌عنوان كشوری با سابقه تاریخی چند هزار ساله می‌تواند سهم زیادی از بازار پر سود گردشگری را نصیب خود كند اما با سهل‌انگاری در این حوزه دیگر تفاوت چندانی در معیارهای شهرسازی، تاریخی و فرهنگی حتی در شهرهایی چون یزد، اصفهان، همدان و… وجود ندارد.

تصور مدیران شهری این است كه شهر پیشرفته یعنی ساخت برج‌های بزرگ و ایجاد پاركینگ‌های طبقاتی عظیم، در حالی كه در بازآفرینی و رویكرد جهانی؛ به این محلات قدیمی به دید ثروت نگاه می‌شود. كارشناسان حوزه گردشگری همواره تأكید دارند حفظ، نگهداری و احیای آثار تاریخی در صنعت رو به رشد گردشگری ضروری است اما این كار باید با حفظ هویت اصلی شهرها انجام شود تا با پاسخ دادن به نیاز گردشگران طالب آثار تاریخی، از مزیت‌ها و ارزش افزوده صنعت پرسود گردشگری بهره‌مند شویم.

بافت های قدیمی شهرها به واسطه ی دیرینگی بناهای ارزشمند تاریخی و وجود عناصر معماری آمیخته با هنر و هویت بناها ارتباط گسترده ای با فرهنگ یک جامعه و تأثر از ساختارهایی با کاربری های منحصربه فرد فضایی و عملکردهای مختلف سنجیده می شود.

آن طور که شواهد حاکی است گویا حفظ بناهای تاریخی در ایران از اهمیت خیلی زیادی برخوردار نیست و متاسفانه برخی از آثار تاریخی که در روستاها و شهرهای مختلف کشور وجود دارد با بی توجهی و یا کم توجهی آشکاری از سوی مردم و مسئولان مواجه شده است، بطوریکه برای نگهداری از این آثار ملی کمترین بودجه در نظر گرفته شده که اغلب آن هم بدون کارشناسی دقیق به هدر می‌رود و در حوزه‌ی کاری خود هزینه نمی‌شود. هر چند در این میان هستند افراد ناآگاهی‌ که صدمات و لطماتی جبران ناپذیر بر این آثار وارد می‌کنند.

«سولماز عتیقه‌زاده» کارشناس باستان شناسی در این باره می‌گوید:  میراث فرهنگی به کلیه آثار باقیمانده از گذشتگان گفته می‌شود که دارای ارزش فرهنگی باشد، این آثار می‌تواند دربرگیرنده آثار ملموسی مانند بناهای باستانی یا آثار ناملموس مانند آداب و رسوم یک منطقه باشد که امروزه برای آیندگان از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

وی اضافه می‌کند: مهم‌ترین عاملی که میراث فرهنگی را برای یک ملت مهم و باارزش می‌سازد هویت و ارزشی است که آن نماد تاریخی، میراث فرهنگی برای یک ملت دارد و رابطه‌ای ارزشی، عاطفی و افتخارآفرین برای یک ملت ایجاد می‌کند، به طور مثال آثار تاریخی و میراث فرهنگی که در موزه‌ها نگه‌داری می‌شوند همانند میراث خانوادگی خود ما هستند و ارزش زیادی برای ایرانیان دارند به همین دلیل اگر خدای ناکرده یکی از این آثار به سرقت برود یا متأسفانه مورد غارت قرار بگیرد و به صورت قاچاق از کشور خارج شود ضایعه جبران‌ناپذیری برای هر کدام از ما ایرانیان ایجاد خواهد شد.

حفظ آثار باستانی یک تکلیف عمومی

میراث فرهنگی هم ارزش‌های ذاتی دارند و هم ارزش‌هایی که حاصل نگرش و رویکرد جامعه هستند و با زیرساخت‌های سیاسی و اقتصادی جامعه ارتباط دارند، به همین دلیل حفاظت و حراست از میراث فرهنگی و آثار تاریخی از ضروریات سیاست‌ها و راهبردهای دولتمردان، مسئولین و آحاد مردم به حساب می‌آید، به ویژه در جهان کنونی که صنعت گردشگری از کارآمدترین و پویاترین فعالیت‌های فرهنگی و اقتصادی محسوب می‌شود، متاسفانه در بسیاری از کشورها آداب و رسوم ملی کنار گذاشته شده‌اند، میراث فرهنگی نادیده گرفته شده‌اند و ارزش‌های ملی، خانوادگی و بومی در حال از بین رفتن هستند، گرچه برخی از سازمان‌های دولتی و غیردولتی علاقه‌مند به حفظ میراث فرهنگی هستند و تلاش می‌کنند فرهنگ و سنت‌های جامعه به جهانیان بهتر شناسانده شود اما به دلیل بی‌اطلاعی و عدم شناخت کافی نسل‌های کنونی آثار و ارزش‌های مادی و معنوی در حال کمرنگ شدن و حتی از بین رفتن است که توجه ویژه و خاص دولت‌ها در این زمینه لازم و ضروری است.

در سال های اخیر حساسیت‌های عمومی نسبت به محافظت از آثار، بناها و بافت‌های تاریخی و فرهنگی برانگیخته شده است، به گونه‌ای که به نظر می‌رسد موضوع حفاظت از میراث فرهنگی به تدریج در حال تبدیل شدن به یک مطالبه اجتماعی است. چنین فضایی فرصت مغتنمی است تا مسئولان، پژوهشگران، ممتخصصان و هنرمندان به این مسئله مهم توجه داشته باشند.

ایران دارای کهن‌ترین فرهنگ و تمدن جهان است و حفظ این میراث کهن از ضروریات همه دستگاه‌ها، نهادها، متولیان و مسئولین است. هرچند که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی، گردشگری به عنوان مهم‌ترین نهاد برای حفاظت از میراث فرهنگی در نظر گرفته شده اما سازمان حفاظت از محیط زیست، وزارت راه و شهرسازی، وزارت نفت، وزارت کشور، سازمان اوقاف و امور خیریه، کتابخانه ملی، ستاد بازسازی عتبات عالیات، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) و سایر دستگاه‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط با همکاری و همگرایی با سازمان میراث فرهنگی مسئولیت مهم حفاظت و حراست از میراث فرهنگی را به عهده دارند.

یک کارشناس مرمت و حفاظت موسسه کتابخانه و موزه در این باره می‌گوید: کشور ما از نظر آثار تاریخی، صاحب میراث چشمگیری است. در هر خانه‌ای کتابی، دست‌نوشته‌ای و اثری از پدران و گذشتگان باقی است که به عنوان میراث خانوادگی از آنها نگهداری می‌کنیم. گاهی با ندانستن روش‌های درست نگهداری از این آثار ظریف، زمینه تخریب و نابودی آنها را فراهم می‌آوریم. طبیعتا با این وضعیت نیاز به افزایش آگاهی در سطح ملی برای حفظ این آثار گرانبها نیز احساس می‌شود.

امروزه ملت‌ها و اقوام برای شناخت بیشتر از یکدیگر به شناسایی میراث فرهنگی و یادمان‌های تاریخی می‌پردازند و تلاش می‌کنند فرهنگ، هنر و پیشینه غنی تاریخی خود را به یکدیگر معرفی کنند، به همین دلیل حفظ میراث فرهنگی به عنوان پشتوانه‌ای برای تداوم حیات فرهنگی یک کشور مطرح می‌شود.

«سولماز عتیقه‌زاده» کارشناس باستان‌شناسی در این باره می‌گوید: سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی سازمان ملل متحد(یونسکو) که عهده‌دار ثبت آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی کشورها است 20 اثر تاریخی ایران را در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسانده که هر کدام برای ایرانیان باعث احساس غرور و افتخار وصف‌ناپذیری می‌شود، هر کدام از این آثار در هر نقطه از ایران که باشند متعلق به هویت ایرانی و ملی و اسلامی ما ایرانیان است و از داشتن چنین میراثی به خود می‌بالیم.

وی اضافه می‌کند: محافظت از آثار تاریخی و میراث فرهنگی نه تنها باعث می‌شود که افراد یک جامعه فرهنگ خود را غنی بسازند بلکه موجب رشد و توسعه فرهنگی نیز خواهد شد، به همین لحاظ یک جامعه زمانی خواهد توانست به توسعه‌ای موزون، هماهنگ و پایدار دست یابد که برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های آگاهانه‌ای برای حفاظت از میراث فرهنگی در دستور کار مسئولین و مقامات ذی‌ربط قرار گیرد.

در پایان باید گفت شناسنامه هر کشوری آثار باستانی و میراث فرهنگی آن است. آثار باستانی است که قدمت, تاریخچه و تمدن هر سرزمینی را مشخص می کند, پس حفاظت و حراست از آنها امری ضروری است و نسلهای مختلف نیز چون پیشینیان باید از این میراث اجدادی پاسداری کنند.