منطقه مغان، شامل سه شهرستان پارس آباد، گرمی و بیله سوار است که در مجموع ۵۴۸۴ کیلومتر مربع یعنی بیش از ۲۶% وسعت استان اردبیل را در بر می‌گیرد.
مغان؛ نگین آذربایجان
به گزارش دیدشهر، غنای میراث فرهنگی و گرانقدری موهبت‌های طبیعی و جغرافیایی در سرزمین کهن ایران، دست‌کم بر ساکنان این مرز و بوم پوشیده نیست. جاذبه‌های فرح بخش گردشگری که استان اردبیل را از این منظر در دسته‌بندی بالاتری جای داده است.
آداب و رسوم زیبا، مردم مهربان و مهمان‌نواز، تمدن غنی و محصولات منحصر به فرد، استان اردبیل را تبدیل به یکی از قطب‌های گردشگری نموده است که در تمامی شهرها و مناطق استان و به‌ویژه در منطقه حاصلخیز مغان چشمگیر است.
دشت مغان که تا کنون از نظر محصولات کشاورزی و دامی زبانزد و شهره عام و خاص بوده است، در شمالی ترین بخش کشور، در غرب دریای خزر و شمال استان اردبیل واقع است.
این منطقه از شمال به رود ارس و مرزهای جنوبی جمهوری آذربایجان و از شرق نیز به مرزهای خاکی آن جمهوری، از جنوب به شهرستان گرمی و از غرب به رودخانه قره سو و شهرستان اهر در استان آذربایجان شرقی محدود است. قسمت عمده دشت مغان در جمهوری آذربایجان است و یک سوم آن (حدود یکصدهزار هکتار) در خاک ایران قرار دارد.
به طور کلی از نظر جغرافیای طبیعی، این دشت قسمتی از مناطق جلگه ای و پست حوضه غربی دریای خزر (شرق قفقاز) محسوب می شود.
آب و هوای آن در تابستان ها گرم و خشک است و زمستان های ملایم، معتدل و مرطوبی دارد. بارش سالانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلی متر است که غالبا در بهار و پاییز صورت می گیرد. خاک قهوه ای رنگ دشت، مناسب برای کشاورزی است و تابستان های گرم و خشک آن برای تولید محصولات با کیفیت بالا همچون پنبه بسیار مناسب است.
ارتفاع این دشت غالبا کمتر از ۱۵۰ متر از سطح آب های آزاد است. کشاورزی در این دشت به مدد سد میل- مغان و کانال های آبرسانی آن غالبا به صورت آبی انجام می شود. قابلیت های بالای کشاورزی با آبیاری در دشت مغان در دوره های گذشته نیز تشخیص داده شده، به طور مثال در متون تاریخی دوره اسلامی از ساخت و سازهای عمرانی همچون کانال های آبرسانی در دوره تیمور گزارش شده است.
دشت مغان از نظر مطالعات باستان شناختی بسیار غنی است و در دوره های مختلفی استفاده از قابلیت های کشاورزی آن مورد توجه بوده است؛ به طوری که اکنون می دانیم که پیشینه شبکه آبرسانی و کشاورزی با سیستم آبیاری در دشت مغان به دوره ساسانی و شاید پیش از آن می رسد.
کانال های باستانی آبرسانی بسیار هوشمندانه طراحی و ساخته شده اند. آثار این کانالها را در تمامی دشت می توان مشاهده کرد. حتی دهانه کانال های باستانی و محل آبگیری آنها با محل آبگیری کانالهای مدرن و امروزی چندان فاصله ای ندارد. سیستم مجراهای فرعی تقسیم آب به همان دقت مجاری امروزی دیده می شوند.
در امتداد کانالها استقرارهای انسانی بزرگ و کوچک شکل گرفته است. تعداد این استقرارها به قدری زیاد هستند و برخی از آنها به قدری وسیع اند که تصور جمعیتی که در آن زمان در این دشت اسکان داشته، از زمین های آن بهره برداری می کرده اند و در تلاش و فعالیت بوده اند، انسان را به وجد می آورد.
مغان؛ منطقه خاک طلایی
منطقه ارزشمند مغان، سرزمین وسیعی در شمال شرقی آذربایجان و جنوب غربی دریای خزر است. آب و هوای معتدل، جاذبه‌های طبیعی و خاک طلای حاصلخیز، این منطقه را تبدیل به منطقه گردشگری، استراتژیک و راهبردی کرده است.
این منطقه در شمال از طریق رود ارس و از شرق، از خط مرزی روستای حسن خانملو و ارتفاعات طالش مغان با کشور جمهوری آذربایجان همسایه است. از جنوب به شهرستان مشگین شهر استان اردبیل و از غرب به شهرستان کلیبر استان آذربایجان شرقی منتهی می‌شود.
مالکیت ۲۷ درصدی مغان از خاک اردبیل
وسعت منطقه مغان فعلی با سه شهرستان بیله سوار، گرمی و پارس آباد مغان در مجموع ۵۴۸۴ کیلومتر مربع است که بیش از ۲۶% وسعت استان اردبیل را در بر می‌گیرد که پارس آباد به‌عنوان آخرین نقطه‌ی منطقه مغان تا مرکز استان ، ۲۱۰ کیلومتر فاصله دارد . این منطقه شامل ۵ شهر، ۱۷ دهستان و ۹۴۲ آبادی است.
دشت مغان با دارا بودن موقعیت خاص جغرافیایی، آب و هوایی متفاوت با سایر مناطق آذربایجان و اردبیل دارد؛ به‌طوریکه از نظر اقلیم در ردیف مناطق نیمه خشک و معتدل با آب و هوای استپی است.
این دمای معتدل سبب شده است همه ساله گردشگران زیادی از این منطقه دیدن کنند که در نوع خود منطقه‌ای ویژه از لحاظ آب و هوایی در دل کوهستان و آب و هوای سرد اردبیل به شمار می‌آید.
چشم انداز مهم وحیاتی ایراندر حوزه گردشگری
آب و هوای مطلوب و معتدل و بارندگی متناسب، خاک این سرزمین را پرقوت و حاصلخیز کرده است که یکی از دو منطقه مهم جلگه‌ای ایران را شامل می‌شود. شرایط ویژه مذکور، منطقه مغان را به یک چشم‌انداز مهم و حیاتی ایران در حوزه کشاورزی و دامپروری مبدل کرده است به گونه‌ای که شاهرگ منطقه متلقی است.
منطقه‌ای زیبا، مردمانی زیبا می‌طلبد. مردمانی شریف، فهیم و مهمان‌نواز که زیبایی این نگین خوش رنگ را دو چندان می‌کند. ویژگی‌های منحصر به فرد منطقه مغان، هر گردشگر و طالب زیبایی را به این منطقه فرا می‌خواند که با زیبایی‌های خداآفرین طبیعی از آنان استقبال و با عشق و معرف خاص الخاص این منطقه آنان را بدرقه می‌کند. در کلام آخر این بس که زیبایی‌ها نیاز به مراقبت دارند. قدر نگین آذربایجان را بدانیم.