«تکم چی» پیام آوران نوروز و بهار

گردآورنده: مریم محرمی

به گزارش دیدشهر، در نوروز آذربایجان رسوم و آیین های مختلفی وجود داشت که برخی از آنها متاسفانه در حال از بین رفتن است.

یکی از این آیین ها، تکم چی (تکم اویونی) است که وظیفه آنها رفتن به محله ها و روستاهای خطه آذربایجان و آوردن خبر عید نوروز بود.

معنی تکم چی

واژه تکم از دو بخش «تکه» و «م» تشکیل شده که «تکه» در زبان ترکی به معنی بز نر قوی هیکل است که همیشه جلوی گله حرکت می کند و گله را به چراگاه می برد.

«م» نیز ضمیر ملکی اول شخص مفرد است و تکم در واقع به معنی بز نر من است و به کسی که تکم را می رقصاند، تکمچی می گویند.

تکم گردانی که در فرهنگ آذربایجان به عنوان سفیران نوروزی و نوروزخوانان شناخته می شدند تکه (بز نر چوبی) را روی صفحه گرد در بین روستاییان می چرخاند و حرکت می دهد و اشعاری را درباره فرارسیدن بهار می خواند.

اجزای عروسک تکم چی

تکم عروسکی است چوبین که روی آن را با مخمل یا پارچه هایی به رنگ قرمز می پوشانند و روی این پارچه را با پولک، زنگوله، سکه و نیز پارچه های الوان و حتی آیینه تزیین می کنند.

هر یک از تزئینات تکم علت و فلسفه ای داشته است، مثلا زنگوله و سکه برای ایجاد سر و صدای بیشتر بوده تا مردم را از داخل خانه ها به کوچه ها و دم در خانه ها بکشاند.

این که در ساخت تکم همیشه از رنگ قرمز برای پوشاندن بدنه اصلی استفاده می کردند شاید به این دلیل بوده که در آذربایجان قدیم لباس و توری سر و روی عروس به رنگ قرمز بوده و خواسته اند تکم نیز مثل هر عروسی مظهر شادی و خوشی باشد.

هم چنین زنگوله‌ای بر گردن و مهره‌های دور کننده بد نظر بر روی شال، و زنگوله‌ای بر گردن از زیر شکم دسته‌ای چوبی بر آن تعبیه کرده و آن را از سوراخ تخته‌ای مستطیل شکل یا گرد عبور داده و در نتیجه امکان حرکت و رقصاندن آن برای تکمچی میسر می‌شد.

اشعار تکم چی

تکم گردانان با زبانی شیرین و آهنگی خاص، اشعار متناسب با عید و زندگی روزمره را در شهر و روستا می خوانند و سر و صدای زنگوله و خوردن تکم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تکم چی بوجود می آورد.

آنها آمدن بهار را به مردم نوید می دهند و در قبال این اشعار از مردم مژدگانی (پای) یا سهم می گیرند.

یکی از بیت هایی که تکمچی به زبان ترکی می خواند، این است:

باهارآمد، باهارآمد، خوش آمد

علی با ذوالفقار آمد، خوش آمد

(این بیت تنها بیت فارسی تکم خوانان است. بیت نخست بعضاً با علائق دینی ریش سفیدان و گیس سفیدان روستا که فارسی نمی‌دانند در می‌آمیزد و اینگونه قرائت می‌شود: بهار احمد، بهار احمد خوش احمد)

یا

جناب جبرئیل نامه گتیردی ( جناب جبرئیل نامه آورد)

گتیرجگین پیمبره یتیردی ( به محض آوردن به پیامبر رسانید)

مبارک قوللارین گویه گوتوردی سبزون بو تازه بایراموز مبارک ( پیغمبر هم دست هایش را به آسمان برداشت که این عید تازه اتان مبارک باشد)

آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک (ماهتان، سالتان، هفته تان، روزتان مبارک باد.)

تکم که تکه پارچه های رنگی تزیین می شود، مانند گل های بهاری است که هر رنگ آن معنای خاصی دارد و رنگ سرخ به معنای شادی و نشاط است.

این آیین از میراث معنوی به شمار می روند، اما متاسفانه چند سال است که به دست فراموشی سپرده شده اند و حفظ و احیای این میراث های ماندگار در این برهه از زمان بسیار ضروری است.